Ιστορία = συγχρονική διαχρονία, ή διαχρονική συγχρονία

Ιστορια α λυκειου - διαγωνισμα

Ερωτήσεις από την τράπεζα θεμάτων και προαιρετικό υλικό 

 

 

 

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ

ΣΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Γενικές παρατηρήσεις:

¹ Οι πληροφορίες που υπάρχουν στις προτάσεις που ακολουθούν, καλύπτουν τις ερωτήσεις κλειστού τύπου (Σωστό – Λάθος, πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης) για την απάντηση των οποίων δεν αρκεί η μελέτη των χωρίων του σχολικού βιβλίου που καλύπτουν οι οριστέες έννοιες και οι ερωτήσεις ανάπτυξης.

¹ Αφορούν το 1ο ΘΕΜΑ της ΟΜΑΔΑΣ Α’ και αντιστοιχούν σε 10 ΜΟΝΑΔΕΣ.

¹ Όσες από τις προτάσεις πρέπει να χαρακτηριστούν λανθασμένες παρατίθενται αυτούσιες με υπογραμμισμένη τη λανθασμένη φράση, ενώ στην παρένθεση επισημαίνεται η σωστή διατύπωση.

¹ Η οργάνωσή τους ακολουθεί την οργάνωση του σχολικού βιβλίου, για να διευκολυνθεί η μελέτη των μαθητών.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

1) Την παρακμή των μυκηναϊκών κέντρων ακολούθησε περίοδος ανάπτυξης και ειρήνης, η οποία διήρκεσε περίπου τρεις αιώνες. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: περίοδος αναστατώσεων)

2) Κύριες πηγές πληροφόρησης για την ομηρική εποχή είναι τα ομηρικά έπη και τα αρχαιολογικά ευρήματα.

3) Τα ελληνικά φύλα κατά τον πρώτο αποικισμό κατευθύνθηκαν στη Μ. Ασία.

4) Τα ελληνικά φύλα, που μετανάστευσαν στη Μ. Ασία κατά τον πρώτο αποικισμό, απέφυγαν να αναμειχθούν με γηγενείς πληθυσμούς. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: αναμείχθηκαν)

5) Δωριείς, κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό, εγκαταστάθηκαν σε νησιά του Αιγαίου και στη Νοτιοδυτική Μ. Ασία.

6) Στη Ρόδο κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό εγκαταστάθηκαν Δωριείς.

7) Ελληνικά φύλα που μιλούσαν ιωνική διάλεκτο μετακινήθηκαν κατά τον πρώτο αποικισμό στη Σάμο, Χίο και στις απέναντι μικρασιατικές ακτές.

8) Ελληνικά φύλα που μιλούσαν την αιολική διάλεκτο μετακινήθηκαν κατά τον πρώτο αποικισμό στο βορειοανατολικό Αιγαίο και στα απέναντι παράλια της Μ. Ασίας.

9) Η δωρική εξάπολη, που συγκρότησαν δωρικά φύλα, είχε κέντρο τον ναό του Ποσειδώνα, στο ακρωτήριο της Μυκάλης. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: το Πανιώνιο)

10) Η αύξηση της δύναμης των ευγενών κατά την ομηρική εποχή οφείλεται στην κατοχή της γης και στην καταγωγή τους.

11) Οι πρώτες ελληνικές κοινωνίες κατά την ομηρική εποχή οργανώθηκαν με φυλετικά κριτήρια.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

1) Η ίδρυση αποικιών κατά την αρχαϊκή εποχή ήταν επιχείρηση οργανωμένη εξ ολοκλήρου από την μητρόπολη.

2) Ο αριθμός των δούλων αυξήθηκε στη Σπάρτη κατά την αρχαϊκή εποχή εξαιτίας των χρεών προς τους ευγενείς. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: εξαιτίας κατακτητικών πολέμων)

3) Μέχρι τις αρχές του 6ου αι π.Χ. ο αριθμός των δούλων στην Αθήνα αυξήθηκε εξαιτίας των χρεών των κατοίκων της προς τους ευγενείς.

4) Η δημιουργία των πόλεων- κρατών συνδέεται με την παρακμή του θεσμού της βασιλείας.

5) Η οργάνωση των ανθρώπων σε πόλεις κατά την αρχαϊκή εποχή στην Ελλάδα ήταν ένα νέο ιστορικό φαινόμενο. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: έχουν προηγηθεί οι Σουμέριοι την 4η χιλιετία π.Χ.)

6) Οι Αιτωλοί , οι Ακαρνάνες και οι Μακεδόνες διατήρησαν τη φυλετική οργάνωση στο μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού τους βίου.

7) Στις περιοχές της Ελλάδας, όπου επιβίωσε ο φυλετικός τρόπος οργάνωσης, διατηρήθηκε το πολίτευμα της βασιλείας.

8) Η λέξη τύραννος ήταν μάλλον αιγυπτιακής προέλευσης. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: λυδικής)

9) Το πολίτευμα της Σπάρτης από τον 7ο αι. π. Χ. μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση παρέμεινε ολιγαρχικό.

10) Στη μάχη της Ιμέρας οι Έλληνες της Δύσης αντιμετώπισαν νικηφόρα τους Καρχηδονίους. 

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

 Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής, στην αρχή, ήταν επηρεασμένη από πρότυπα της Ανατολής.

 Η φιλοσοφική σκέψη γεννήθηκε από τους Έλληνες στην Ιωνία κατά την αρχαϊκή εποχή.

 Οι φυσικοί φιλόσοφοι της αρχαϊκής εποχής επιχείρησαν να αφηγηθούν κατορθώματα ηρώων. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: να εξηγήσουν τη δημιουργία του κόσμου, αλλά και να αφηγηθούν ήθη, έθιμα λαών).

 Οι βασικοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί της μυκηναϊκής εποχής ήταν ο δωρικός και ο ιωνικός. (λανθασμένη διατύπωση· η σωστή διατύπωση είναι: της αρχαϊκής εποχής).

 Ο δωρικός και ιωνικός ρυθμός δημιουργήθηκαν κατά την αρχαϊκή εποχή.

 Οι Δελφοί, η Ολυμπία και η Δήλος την αρχαϊκή εποχή εξελίσσονται σε πανελλήνια ιερά.

 Οι κούροι και οι κόρες ήταν τα πρώτα μεγάλα αγάλματα.

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΙΣΜΩΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

¨

Γενικές παρατηρήσεις:

¹ Η απάντηση του αντίστοιχου ερωτήματος της ΟΜΑΔΑΣ Α’ βαθμολογείται με άριστα το 15.

¹ Στην τράπεζα θεμάτων περιλαμβάνονται και ανακυκλώνονται 57 ορισμοί.

¹ Στη συνέχεια παρατίθενται οι οριστέοι όροι με τη σειρά που εμφανίζονται στο σχολικό βιβλίο στις αντίστοιχες διδακτικές ενότητες.

¹ Κάθε οριστέα έννοια ακολουθείται α) από αριθμό σε παρένθεση , που δηλώνει πόσες φορές επαναλαμβάνεται στην τράπεζα,β)από παραπομπή μέσα σε αγκύλες στη σελίδα του σχολικού βιβλίου, όπου και παρατίθεται ο αντίστοιχος ορισμός.

 ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

(10 ορισμοί) Ομηρική εποχή (9) [σελ.76-77]	Ελληνικός μεσαίωνας/σκοτεινοί χρόνοι (4) [σελ.76]
Πρώτος Ελ/κός αποικισμός (8) [σελ. 78]	Πανιώνιο (8) [σελ. 78]
Δημιουργοί (9) [σελ.81]	Βασιλεύς (7) [σελ81-82]
Βουλή των γερόντων (5) [σελ.82]	Αλφαβητική γραφή (12) [σελ.82 -83]
Ραψωδοί (10) [σελ.83]	Γεωμετρική τέχνη (14) [σελ.83]

 ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

(9 ορισμοί) Αυτονομία (πόλη-κράτος) (11) [σελ.85]	Αυτάρκεια (πόλη-κράτος) (12) [σελ.85]
Στενοχωρία (9) [σελ. 88(τέλος)-89]	Χαλκιδικό αλφάβητο (6) [σελ.89]
Οπλιτική φάλαγγα (12) [σελ.92(τέλος)-93]	Νομοθέτες/αισυμνήτες (10) [σελ.93]
Ισηγορία (10) [σελ.94]	Ισονομία (15) [σελ.94]
Ιωνική επανάσταση (10) [σελ.96]

 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΣΥΝΤΟΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Γενικές παρατηρήσεις:

¹ Οι ερωτήσεις που ακολουθούν, εξαντλούν το σύνολο των ερωτήσεων που αφορούν το 2ο ΘΕΜΑ της ΟΜΑΔΑΣ Α’και αντιστοιχούν σε 25 ΜΟΝΑΔΕΣ.

¹ Η οργάνωσή τους ακολουθεί την οργάνωση του σχολικού βιβλίου, για να διευκολυνθεί η μελέτη των μαθητών.

¹ Κάθε ερώτηση ακολουθείται α) από έναν αριθμό σε παρένθεση, ο οποίος δηλώνει πόσες φορές εμφανίζεται η συγκεκριμένη ερώτηση στην τράπεζα θεμάτων β)από παραπομπή μέσα σε αγκύλες στις σελίδες του σχολικού βιβλίου όπου βρίσκεται η απάντηση.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

1. Πώς ήταν οικονομικά οργανωμένος ένας «οίκος» την ομηρική εποχή; (3) [σελ.80: «Αυτή την εποχή…..κι ακόμα οι δούλοι»]

2. Ποιος ήταν ο ρόλος του πλήθους, των δημιουργών και των δούλων στο πλαίσιο λειτουργίας του ομηρικού «οίκου»; (7) [σελ. 81: «Στο πλαίσιο του οίκου,……ή την πειρατεία»]

3. Ποιος ήταν ο ρόλος του βασιλιά στην ομηρική εποχή και από ποια όργανα περιορίζονταν οι εξουσίες του; (3) [σελ.81-82: «Η ανάγκη όμως για την αντιμετώπιση των προβλημάτων…….για να ζητήσει τη γνώμη τους (εκκλησία του δήμου)»]

4. Ποια είναι τα σημαντικότερα επιτεύγματα του πολιτισμού της ομηρικής εποχής στον χώρο των γραμμάτων ; (5) [σελ.82 -83 : «Ωστόσο από τα τέλη του 9ου αι. π.Χ….του πρώτου πραγματικού αλφάβητου» και «Στα πολιτιστικά επιτεύγματα…της επικής ποίησης» και «Από τη μυκηναϊκή ήδη εποχή…….ή στις αρχές του 7ου αι.»]

5. Πώς δημιουργήθηκαν τα ομηρικά έπη και ποιο ήταν το περιεχόμενό τους;(3) [σελ.83 : «Από τη μυκηναϊκή ήδη εποχή…….ή στις αρχές του 7ου αι.π.Χ.]

6. Ποια είναι τα βασικά γνωρίσματα της θρησκείας και της τέχνης της ομηρικής εποχής; (3) [ σελ. 83: «Την ομηρική εποχή δημιουργήθηκαν…..ολυμπιακό δωδεκάθεο» και «Η τέχνη των ομηρικών χρόνων…..της μικροτεχνίας»]

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

1. Να παρουσιάσετε: α) τα βασικά συστατικά στοιχεία της πόλης- κράτους από οργανωτική άποψη και β) τις βασικές επιδιώξεις των πολιτών.(5) [σελ.84-85 : «Από άποψη οργανωτική……την αυτάρκεια της πόλης τους»]

2. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε ποιες ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη και εξέλιξη της πόλης- κράτους. (6) [σελ.84-85: «Οι ιστορικοί χρησιμοποίησαν τον όρο πόλη-κράτος…..αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων» και «Από οργανωτική άποψη….την αυτάρκεια της πόλης τους» / (Εναλλακτικά) Nα αναφέρετε ποιες ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη της πόλης- κράτους και να επισημάνετε τις συνέπειες που είχαν για την ένωση των Ελλήνων.(4) [σελ.84-85 : «Ανεξάρτητα από τον τρόπο λειτουργίας του πολιτεύματος, γίνεται κατανοητό….και την αυτάρκεια» και «Η επιβίωση και η εξέλιξη κάθε πόλης-κράτους ήταν άμεσα συνδεδεμένη….δε διευκόλυνε την ένωσή τους»]

3. Ποια ήταν η καινοτομία στην οργάνωση των Ελλήνων σε πόλεις-κράτη σε σχέση με τους Σουμέριους και ποια η σημασία της; (3) [σελ.85-86: «Η οργάνωση των ανθρώπων σε πόλεις…επιτεύγματα της δραστηριότηταςτου ανθρώπου στο πλαίσιο της πόλης – κράτους»]

4. Να αναφέρετε τους οικονομικούς λόγους που οδήγησαν στην κρίση τις ομηρικές κοινότητες στα τέλη του 9ου π. Χ. αι. (5) [σελ.87 : «Προς τα τέλη του 9ου αι. π.Χ….πέρα από την εκμετάλλευση της γης»]

5. Πώς επηρέασε η κρίση του ομηρικού κόσμου, στα τέλη του 9ου αι. π. Χ., τον ρόλο του βασιλιά και των ευγενών; (5) [σελ.87 : «Η οικονομική αυτή κατάσταση…..ονομάστηκαν και ιππείς»]

6. Ποιες λύσεις δόθηκαν για να αντιμετωπιστεί η οικονομική κρίση του ομηρικού κόσμου; Να αναφέρετε χαρακτηριστικές περιπτώσεις πόλεων-κρατών που εφάρμοσαν κάποια από τις προαναφερθείσες λύσεις. (7) [σελ.87-88: «Η οικονομική κρίση των ομηρικών χρόνων…….με την ίδρυση αποικιών»]

7. Ποιοι λόγοι οδήγησαν τους Έλληνες στον δεύτερο αποικισμό; (4) [σελ.88-89: «Τα αίτια που συνέβαλαν……μέσα από την Οδύσσεια»]

8. Σε ποιες περιοχές εξαπλώθηκαν οι Έλληνες κατά τον δεύτερο αποικισμό και ποιες ήταν οι συνέπειες της εξάπλωσής τους στον τομέα του πολιτισμού; (3) [σελ. 89 : «Από τα μέσα του 8ου αι. π.Χ. …….το πρότυπο διαμόρφωσης του λατινικού»]

9. Ποιες ήταν οι συνέπειες του δεύτερου ελληνικού αποικισμού στην οικονομία των πόλεων-κρατών;(3) [σελ.89-92: «Η οικονομική κρίση αντιμετωπίστηκε έξω από τα όρια των πόλεων κρατών…..το κύριο μέσο συναλλαγής»] /Ποιες ήταν οι συνέπειες του δεύτερου ελληνικού αποικισμού στην κοινωνία των πόλεων-κρατών; (5) [σελ. 92 : «Οι οικονομικές μεταβολές…..ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης»]/ (Εναλλακτικά)Ποιες ήταν οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες από τον δεύτερο ελληνικό αποικισμό;(4) [σελ.89-92 : «Η οικονομική κρίση αντιμετωπίστηκε έξω από τα όρια των πόλεων – κρατών……..ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης»]

10. Ποιοι οικονομικοί και στρατιωτικοί παράγοντες συνέβαλαν στην κρίση της αριστοκρατικής κοινωνίας κατά την αρχαϊκή εποχή;(4) [σελ.92-93 : «Οι οικονομικές εξελίξεις που προκάλεσε ο αποικισμός…….και ως προς την άσκηση της εξουσίας»]

11. Ποιες αλλαγές επέφερε η καταγραφή των νόμων στις πόλεις - κράτη στα τέλη του 7ου - αρχές 6ου αι. π.Χ.; (5) [σελ.93 : «Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ…..δηλαδή το εισόδημα»]

12. Πώς επιβλήθηκε το πολίτευμα της τυραννίδας στις πόλεις- κράτη τον 6ο αι. π.Χ. Να αναφέρετε χαρακτηριστικές περιπτώσεις τυράννων. (3) [σελ. 93-94 : «Η επικράτηση των «ολίγων»……..τις διαθέσεις των πολιτών»]

13. Ποιο ήταν το κυρίαρχο πολιτειακό όργανο στο δημοκρατικό πολίτευμα των ελληνικών πόλεων-κρατών και ποιες δυνατότητες παρείχε στους πολίτες; (4) [σελ.94 : «Στο δημοκρατικό πολίτευμα…..(ισονομία)»]

14. Α) Ποιο ήταν το βασικό αίτιο και η αφορμή των περσικών πολέμων; Β) Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της πρώτης απόπειρας επέκτασης των Περσών στον ελλαδικό χώρο; (3) σελ. 96: Α) «Στη διάρκεια της πρώτης εικοσαετίας του 5ου αι. π.Χ…….εναντίον της Ελλάδας», Β) «Η πρώτη απόπειρα…τους Έλληνες της Θράκης και της Μακεδονίας (492π.Χ.)»

15. Ποια είναι τα κύρια γεγονότα της πρώτης και δεύτερης οργανωμένης εκστρατείας των Περσών κατά των Ελλήνων; (4) [σελ.96-97 : «Η πρώτη οργανωμένη περσική εκστρατεία……τον ελλαδικό χώρο (480 – 479 π.Χ.)»

16. Ποια ήταν η σημασία του νικηφόρου αποτελέσματος των περσικών πολέμων για την ιστορική πορεία των Ελλήνων;(5) [σελ.97 : «Το επιτυχές αποτέλεσμα των περσικών πολέμων…….την ιδέα του πανελλήνιου πνεύματος”

Περισσότερο υλικό για την πόλη – κράτος:

Πόλη – Κράτος & Πολίτης στην Αρχαία Ελλάδα: Διαφορές – Ομοιότητες μεταξύ 8ου & 6ου - 5ου Αιώνα μ.Χ.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Από τη Αρχαία Ελλάδα έχουμε κληρονομήσει την έννοια της πολιτικής[1], του πολίτη, της πολιτείας και του πολιτεύματος. Όλες προέρχονται από την αρχαία Ελληνική έννοια της πόλεως, που τότε δεν σήμαινε απλά ένα οργανωμένο πολεοδομικό συγκρότημα με κάποιες χιλιάδες κατοίκους σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, αλλά μία οργανωμένη κρατική οντότητα (πόλις-κράτος), διοικούμενο από ένα καθορισμένο πολίτευμα. Στο πολίτευμα της πόλεως ενεργό ρόλο είχε ο πολίτης. Αυτός μετείχε στους μηχανισμούς λήψεως των αποφάσεων[2]. Ο βαθμός αυτής της συμμετοχής, το ποσοστό των πολιτών σε σχέση με το σύνολο των κατοίκων μια πόλεως, οι θεσμοί που καθόριζαν το πολίτευμα και οι όροι απόκτησης της ιδιότητας του πολίτη ποικίλαν από πόλη σε πόλη, αλλά και στην ίδια πόλη από μία χρονική περίοδο σε μία άλλη[3].             Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις ομοιότητες σε επίπεδο θεσμών της πόλεως του 8ου αιώνα σε σχέση με αυτήν του 6ου και 5ου αιώνα καθώς και την βασική διαφορά σχετικά με τον τρόπο αποκτήσεως της ιδιότητας του πολίτη κατά τις ίδιες χρονικές περιόδους. Και θα αναφερθούμε σε αυτά πού ίσχυαν για την πόλη της Αθήνας, για την οποία διαθέτουμε τα πλέον επαρκή στοιχεία ώστε να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα[4].             Στην πρώτη ενότητα θα περιγράψουμε τους θεσμούς της πόλεως - κράτους του 8ου αιώνα, εν συνεχεία του 6ου και 5ου αιώνα και στο τέλος θα αναφέρουμε τις ομοιότητές τους.             Στην δεύτερη θα αναφερθούμε στους όρους αποκτήσεως της ιδιότητας του πολίτη στην πόλη - κράτος του 8ου αιώνα, ακολούθως το ίδιο κατά τον 6ο και 5ο αιώνα και θα καταλήξουμε στην περιγραφή της βασικής διαφοράς τους.             Θα τελειώσουμε την παρούσα εργασία καταγράφοντας τα συνολικά συμπεράσματά μας. Α. ΟΙ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΛΗΣ –ΚΡΑΤΟΥΣ  (8ος & 6ος - 5ος Αιώνας)  α) Η Πόλη-Κράτος κατά τον 8ο αιώνα Η σταθερή εγκατάσταση, η ολιγότητα της καλλιεργήσιμης γης, η δημογραφική αύξηση, η ανεργία και άλλοι παράγοντες προκάλεσαν  στην Ελλάδα της προηγουμένης περιόδου (τέλη 9ου αιώνα) μία οικονομική κρίση. Η οικονομική αυτή κρίση επέφερε ως αποτέλεσμα κάποιες κοινωνικές μεταβολές. Η πόλις – κράτος που εμφανίζεται κατά τον 8ο αιώνα είναι το προϊόν αυτής της διαδικασίας κοινωνικών μεταβολών. Οι ζυμώσεις αυτές στον Οικονομικό, Στρατιωτικό και Πολιτικό τομέα της κοινωνίας συνετέλεσαν αποφασιστικά στην μετάβαση από την φυλετική οργάνωση στην διαμόρφωση της πόλεως – κράτους[5]. Οι βασικές επιδιώξεις των πολιτών είναι μέσω του νέου αυτού τρόπου της οργανώσεως να επιτύχουν την αυτάρκεια σε αγαθά, την ελευθερία από κάθε είδους ξένη εξάρτηση και την αυτονομία, δηλαδή την δυνατότητα να διοικούνται σύμφωνα με τους δικούς τους νόμους. Ας εξετάσουμε όμως τους βασικούς κοινωνικούς θεσμούς της Πόλεως - Κράτους όταν αυτή πρωτοδιαμορφώθηκε τον 8ο αιώνα κατανεμημένους στους τρεις προαναφερθέντες τομείς. Στον Οικονομικό τομέα. Ένα αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσεως που προαναφέραμε ήταν πολλοί πτωχοί αγρότες να περιπέσουν στην κατάσταση της δουλείας. Οι δούλοι προέρχονταν ακόμη και από κατακτητικούς πολέμους, όπως οι είλωτες της Σπάρτης ή από το δουλεμπόριο. Ο θεσμός της δουλείας επεκτάθηκε και στήριξε στη συνέχεια τα πολιτεύματα των πόλεων – κρατών καθώς με την εργασία των δούλων οι πολίτες μπορούσαν να ασχοληθούν απερίσπαστοι με τα κοινά[6]. Η αγροτική κρίση οδήγησε πολλούς να αναζητήσουν άλλους επαγγελματικούς προσανατολισμούς. Έτσι παρατηρούμε μία μερίδα του πληθυσμού να στρέφεται προς το εμπόριο την ναυτιλία και την βιοτεχνία. Αυτοί που απέκτησαν πλούτο, θα αρχίζουν αργότερα να διεκδικούν μία θέση πλησίον των αριστοκρατών[7]. Στον Στρατιωτικό τομέα. Οι ευγενείς, αυτοί που κατάγονται από αριστοκρατικές οικογένειες, είναι κάτοχοι εκτάσεων γης και έχουν την δυνατότητα να εκτρέφουν άλογα (γι’ αυτό και η προσωνυμία «ιππείς») και είναι σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα[8]. Πολεμούσαν έφιπποι φορώντας χάλκινη πανοπλία[9], σε αντίθεση με τους μη ευγενείς πολεμιστές που πολεμούσαν πεζοί  και οπλισμένοι με ένα ακόντιο ή σφενδόνη[10]. Η άμυνα της πόλης βασίζεται κυρίως σε αυτούς - τους Ιππείς - γι’ αυτό και η εξουσία περνά από τους βασιλείς σε αυτούς[11]. Γράφει σχετικώς ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του: «Η πρώτη κυβέρνηση που διαδέχθηκε τη βασιλεία στους Έλληνες σχηματιζόταν από πολεμιστές· στην αρχή ήταν οι ιππείς, γιατί οι ιππείς ήταν η δύναμη του στρατού και εξασφάλιζαν τη νίκη»[12]. Στον Πολιτικό τομέα. Οι ανωτέρω παράγοντες επέδρασαν καταλυτικά στην διαμόρφωση της πόλεως – κράτους, καθώς κατέστησαν αναγκαία την οργάνωση ενός διοικητικού μηχανισμού σε κάθε πόλη με την συμμετοχή των πολιτών. Ενός πολιτεύματος. Έτσι, λοιπόν την βασιλεία διαδέχεται η αριστοκρατία. Το τέλος της βασιλείας σηματοδοτεί τη γέννηση των πόλεων κρατών[13]. Στην αριστοκρατία, έχουμε την συμμετοχή στην διοίκηση των ευγενών. Των αρίστων. Η δύναμή τους προερχόταν από την καταγωγή τους και την κατοχή μεγάλων εκτάσεων γης και όπως είδαμε προηγουμένως σ’ αυτούς στηριζόταν η άμυνα της πόλεως. Αυτοί αποτελούσαν αρχικά την πολιτική κοινότητα[14]. Προς το τέλος του 8ου αιώνα η ομηρική μοναρχία αποτελούσε  πλέον παρελθόν[15]. Βασιλείς βέβαια μπορεί να υπήρχαν σε πολλές πόλεις, αλλά μόνο κατ’ όνομα, και απογυμνωμένοι από κάθε πολιτική εξουσία την οποίαν μοιράστηκαν μεταξύ τους οι αριστοκρατικές οικογένειες[16]. Με την ίδρυση αποικιών έχουμε την συστηματική ίδρυση νέων πόλεων – κρατών. Πολλές φορές πολιτικές διαφωνίες σε μία πόλη κράτος οδηγούσαν τους αντιφρονούντες να φύγουν και να ιδρύσουν μία αποικία. Εκεί εφάρμοζαν τους νόμους και το πολίτευμα που αυτοί επιθυμούσαν. Στη νέα τους πατρίδα η καλλιεργήσιμη γη μοιραζόταν σε ίσους κλήρους σε όλους τους πολίτες[17]. Ο αποικισμός ως μέσο εκτόνωσης των εσωτερικών κρίσεων των πόλεων κρατών και δημογραφικής αποσυμφόρησης συνετέλεσε στην στήριξη και επέκταση του θεσμού τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε καμία αποικία δεν εγκαθιδρύθηκε μοναρχικό καθεστώς (κληρονομική βασιλεία)[18]. β) Η Πόλη-Κράτος κατά τον 6ο - 5ο αιώνα Στον Οικονομικό τομέα. Ο θεσμός της δουλείας εξακολουθεί κατά την περίοδο αυτή να στηρίζει τα πολιτεύματα των πόλεων κρατών, όπως προανεφέραμε. Ακόμη και στην δημοκρατική Αθήνα, με μόνη διαφορά την δια της νομοθεσίας του Σόλωνος απαγόρευση του δανεισμού «επί σώμασι»[19], ενός τρόπου με τον οποίο οι πτωχοί βάζοντας ενέχυρο την ελευθερία τους περιέπιπταν στην κατάσταση της δουλείας. Διά της «σεισάχθειας» όσοι είχαν γίνει δούλοι με αυτόν τον τρόπο απελευθερώθηκαν. Ήσαν ελεύθεροι, αλλά ακτήμονες, όμως δεν ήταν υπόχρεοι σε φορολογία. Ανήκαν στη τάξη των θητών, την φτωχότερη τάξη των ελεύθερων πολιτών[20]. Η ανάπτυξη του εμπορίου και των συναλλαγών διευκολύνθηκε πολύ με την υιοθέτηση του νομισματικού συστήματος στις συναλλαγές[21]. Κάθε πόλη - κράτος έκοβε το δικό της νόμισμα, και αυτό κατέστη σύμβολο της πολιτικής της ανεξαρτησίας[22].Η οικονομική ανάπτυξη ευνόησε ιδιαίτερα την αστική τάξη. Τώρα στις πόλεις υπήρχε και μία ομάδα πλούσιων αστών. Πολλοί ήταν δευτερότοκοι ή νόθοι γιοί  αριστοκρατικής ή μη καταγωγής[23]. Και αυτοί μπορούσαν να εκθρέψουν άλογα ή τουλάχιστον να αγοράσουν πανοπλία. Αυτοί διεκδίκησαν – όπως ήταν φυσικό - πολιτικά δικαιώματα, και απέκτησαν. Στον Στρατιωτικό τομέα. Εμφανίζεται η οπλιτική φάλαγγα. Ο θεσμός αυτός ήταν μία στρατιωτική καινοτομία. Οι οπλίτες, ήταν στρατιώτες εξοπλισμένοι με δικά τους έξοδα. Η προάσπιση της εδαφικής ακεραιότητας δεν ήταν πλέον προνόμιο των ευγενών που είχαν την δυνατότητα να τρέφουν άλογα και να εξοπλίζονται. Όλοι όσοι ήταν σε θέση να προμηθευθούν πανοπλία (οι τα όπλα παρεχόμενοι) μπορούσαν να γίνουν οπλίτες[24]. Η αποτίμηση των εισοδημάτων σε νόμισμα, η διευκόλυνση των συναλλαγών, σε συνδυασμό με την πρόοδο της βιοτεχνίας και την μείωση του κόστους αγοράς των όπλων διευκόλυνε κατά πολύ την δυνατότητα του να γίνει κάποιος οπλίτης[25].  Οι οπλίτες με την στρατιωτική τακτική της φάλαγγας, μπορούσαν να φέρουν σε δύσκολη θέση ακόμη και το ιππικό των αντιπάλων[26]. Αυτή λοιπόν η καινοτομία συνέτεινε στην προώθηση της ιδέας της ισότητας, αφού ανεξαρτήτως καταγωγής ή περιουσίας οι οπλίτες είχαν ίσα δικαιώματα στη διανομή των λαφύρων[27]. Οι οπλίτες δικαιωματικά, λοιπόν θα διεκδικήσουν μερίδιο και στη συμμετοχή στους μηχανισμούς λήψεως των αποφάσεων, δηλαδή πολιτικά δικαιώματα[28]. Βλέπουμε λοιπόν τους οπλίτες να θεωρούνται ως ιδανικοί πολίτες (κατά Αριστοτέλην)[29]. Η αποτελεσματικότητα του ναυτικού που κυρίως έφερε τη νίκη στους Αθηναίους κατά τους περσικούς πολέμους, και στήριξε την ηγεμονία των Αθηνών στις δεκαετίες που ακολούθησαν, βοήθησε ακόμη περισσότερο στην επέκταση της ιδέας της ισότητας των πολιτών διότι η κινητήρια δύναμη του στόλου ήταν η μυϊκή δύναμη των φτωχών πολιτών, των θητών. Οι κωπηλάτες της Μυκάλεως και του Ευρυμέδοντα είχαν αποδείξει ότι ήταν ισάξιοι των οπλιτών του Μαραθώνα και των Πλαταιών[30]. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση της πολιτικών δικαιωμάτων και στην τάξη των θητών[31]. Στον Πολιτικό τομέα. Η βελτίωση του αλφαβητικού συστήματος γραφής των Φοινίκων από τους Έλληνες συνετέλεσε στην ευκολότερη καταγραφή των νόμων, στην ανάπτυξη της παιδείας και της λογοτεχνίας και στην εμφάνιση της κριτικής αμφισβήτησης[32]. Η γραφή,  συνοδεύει και διευκολύνει τη σύσταση της πόλεως – κράτους, γίνεται το κίνητρο ακόμη μεγαλύτερης ανεξαρτησίας και στηρίζει την νέα έννοια του πολίτη στις πόλεις –κράτη[33]. Η άνοδος της αστικής τάξεως είχε ως αποτέλεσμα την μετάβαση από το αριστοκρατικό πολίτευμα στο ολιγαρχικό. Το κριτήριο για την συμμετοχή στην διοίκηση δεν είναι πλέον η καταγωγή αλλά το εισόδημα (Τίμημα γι’ αυτό και το πολίτευμα θα ονομασθεί και Τιμοκρατικό)[34]. Η δυσαρέσκεια των ακτημόνων ελευθέρων κατοίκων των πόλεων - κρατών προκάλεσε την εμφάνιση επαναστάσεων. Τα αριστοκρατικά και τιμοκρατικά καθεστώτα που δεν κατάφερναν να υπερβούν τις κοινωνικές κρίσεις έστω και αυτοκαταργούμενα άνοιγαν συχνά τον δρόμο στην επιβολή Τυραννίας[35]. Οι ηγέτες αυτών των φιλολαϊκών επαναστάσεων έπαιρναν στα χέρια τους την εξουσία από τους ολιγαρχικούς και ευεργετούσαν τα λαϊκά στρώματα. Αυτοί ήταν οι Τύραννοι[36]. Οι Τύραννοι, που κυβερνούσαν μοναρχικά, ανατρεπόντουσαν από δημοκρατικές επαναστάσεις. Στην δημοκρατία επικρατούσε ισηγορία και ισονομία[37]: όλοι οι ελεύθεροι πολίτες είχαν πολιτικά δικαιώματα· είχαν εξίσου δικαίωμα λόγου για τα κοινά και ήταν ίσοι απέναντι του νόμου[38]. Γενικώς τα τρία αυτά πολιτεύματα εναλλάσσονται στις Ελληνικές πόλεις αυτής της περιόδου, λόγω εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων των πόλεων – κρατών. γ) Οι θεσμικές ομοιότητες  Η δυναμική που ξεκίνησε κατά τον 8ο αιώνα και οδήγησε στην δημιουργία των πόλεων – κρατών εξακολούθησε και στους μετέπειτα τρεις αιώνες. Και στις δύο περιόδους που εξετάζουμε, ο θεσμός της δουλείας στήριζε την πόλη - κράτος, η δε ανάπτυξη της αστικής τάξεως επιδρούσε στην εξέλιξη των πολιτευμάτων από την αριστοκρατία προς την ολιγαρχία και την δημοκρατία (συχνά με την παρένθεση της τυραννίας), το ίδιο και η εμφάνιση νέων πολεμικών τακτικών όπως η φάλαγγα των οπλιτών και οι ναυμαχίες.   Β. Η ΙΔΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ   (8ος & 6ος - 5ος Αιώνας) α) Η απόκτηση της ιδιότητας του Πολίτη κατά τον 8ο αιώνα Όπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα, με την εμφάνιση της πόλεως – κράτους και την μετάβαση από την Βασιλεία στην Αριστοκρατία, οι πραγματικοί πολίτες, δηλαδή οι κάτοικοι της πόλεως με πολιτικά δικαιώματα, ήταν οι ευγενείς[39]. Η απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη ήταν κληρονομική. Το πρώτο, λοιπόν κριτήριο για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη είναι η καταγωγή. Οι ευγενείς είχαν μεγάλη ακίνητη περιουσία και έτρεφαν άλογα αποτελώντας την εγγύηση της πολεμικής ισχύος της πόλεως. Σύν τω χρόνω δόθηκαν πολιτικά δικαιώματα και σε όσους αστούς δεν είχαν μεν αριστοκρατική καταγωγή, αλλά απέκτησαν περιουσία. Διότι και αυτοί έχοντας αποκτήσει πλούτο από το εμπόριο, τη ναυτιλία ή την βιοτεχνία μπορούσαν να αγοράσουν πανοπλία[40] και να γίνουν και αυτοί εγγυητές της ελευθερίας του κράτους. Ίσχυε ακόμη και η προϋπόθεση της εγγείου ιδιοκτησίας και της μη ενασχόλησης με εμπορικές ή βιοτεχνικές δραστηριότητες[41]. Σε όλες τις περιπτώσεις πάντως μόνον οι πολίτες (οι έχοντες πολιτικά δικαιώματα κάτοικοι) της πόλεως κράτους μπορούσαν να είναι ιδιοκτήτες γης. Επίσης, σε όλες τις πόλεις δεν μπορούσαν να έχουν πολιτικά δικαιώματα οι δούλοι και οι γυναίκες. β) Η απόκτηση της ιδιότητας του Πολίτη κατά τον 6ο - 5ο αιώνα             Το κριτήριο της καταγωγής εξακολούθησε να αποτελεί βασικό κριτήριο και μάλιστα στην Σπάρτη και σε άλλες πόλεις τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα των πολιτών ήταν κληρονομικά[42]. Παντού πάντως, αναγκαία προϋπόθεση για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη ήταν το να κατάγεται από γονείς πολίτες ή τουλάχιστον (σε ορισμένες εποχές) από πατέρα πολίτη ή μητέρα πολίτιδα. Οι γυναίκες δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, αλλά ήταν φορείς των πολιτικών δικαιωμάτων μεταδίδοντας αυτά στους άρρενες απογόνους τους[43].             Σε πολλές ολιγαρχικές πόλεις αναγκαία προϋπόθεση για να αποκτήσει κανείς τα δικαιώματα του πολίτη ήταν  η στρατιωτική υπηρεσία. Στην Αθήνα αυτή η κοινωνική διάκριση είχε μικρότερη σημασία, αλλά απέκτησε μεγαλύτερη  όταν η ανάπτυξη του στόλου παρέσχε πολιτικό βάρος στην κοινωνική τάξη των θητών οι οποίοι δεν είχαν την δυνατότητα να αγοράσουν οπλιτική πανοπλία. Οι ολιγαρχικοί της Αθήνας το 411 π.Χ. χρησιμοποίησαν πολύ το σύνθημα ότι τα πολιτικά δικαιώματα έπρεπε να αποτελούν προνόμιο μόνον εκείνων που μπορούν να υπηρετούν το κράτος προσωπικά ή με τα χρήματά τους.[44] Το κριτήριο αυτό λοιπόν εντάσσεται γενικότερα στα οικονομικά κριτήρια.             Ο Κλεισθένης με τη νομοθετική του μεταρρύθμιση, παραχώρησε πολιτικά δικαιώματα σε όλους τους ελεύθερους Αθηναίους, ανεξαρτήτως εισοδήματος[45]. Η αποδέσμευση της ιδιότητας του πολίτη από οικονομικά κριτήρια ήταν η σημαντική καινοτομία που χαρακτήριζε το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αθήνα κατά την εποχή που αναφερόμαστε. γ) Η διαφορά           Και στις δύο περιόδους που εξετάζουμε οι προϋποθέσεις για την απόκτηση του δικαιώματος του πολίτη είναι κοινές πλην μίας: του οικονομικού κριτηρίου. Αυτό καταργείται στα δημοκρατικά καθεστώτα, όπως αυτό της Αθήνας κατά την Β΄ περίοδο που εξετάζουμε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ         Σε αυτή τη σύντομη αναδρομή είδαμε στην Ελλάδα του 8ου  π.Χ. αιώνα να αναπτύσσεται το διοικητικό πρότυπο της πόλεως – κράτους. Σε αυτά οι ελεύθεροι άρρενες κάτοικοι αρχίζουν να αποκτούν πολιτικά δικαιώματα. Αρχικώς είχαν μόνο οι ευγενείς (αριστοκρατικά πολιτεύματα). Έπειτα απέκτησαν οι πλουσιότεροι (στα ολιγαρχικά πολιτεύματα) και στο τέλος όλοι οι ελεύθεροι άνδρες που κατοικούσαν στην πόλη, ανεξαρτήτως καταγωγής, εγγείου ιδιοκτησίας ή περιουσίας[46].           Γενικώς πολίτες είναι όσοι μπορούν να εγγυηθούν την ακεραιότητα της πόλεως. Ακόμη και η επέκταση του δικαιώματος του πολίτη στους πτωχούς θήτες συνδέεται με την μεγάλη συμβολή των κωπηλατών στον αγώνα κατά των Περσών[47]. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1.      Θ. Βερέμης, Ι. Γιαννόπουλος, Σ. Ζουμπάκη, Ε. Ζυμή, Θ. Ιωάννου, Α. Μαστραπάς, Ελληνική Ιστορία, Τόμ. Α΄, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2002. 2.      C. Mosse – A. Schnapp – Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1999. 3.      A. Andrewes, Η Αρχαία Ελληνική Κοινωνία, μτφρ. Α. Παπαδόπουλος, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999. 4.      G. Glotz, Η Ελληνική «Πόλις», μτφρ. Α. Σακελλαρίου, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994. 5.      C. Mosse, Ο πολίτης στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Ι. Παπακωνσταντίνου, εκδ. Σαβάλλα, Αθήνα 1998. 6.      Ιστορία Ελληνικού Έθνους (ΙΕΕ), Συλλογικό έργο, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών, τ. Β΄, Γ΄1, Γ΄2, Αθήνα 1980. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εξέλιξη του ομηρικού οίκου στην πόλιν ξεκινά σταδιακά από την πτώση των Μυκηναϊκών ανακτόρων που είχε σαν αποτέλεσμα την αλλαγή της κοινωνικοπολιτικής δομής και διάστασης του αρχαίου Ελληνικού κόσμου, καθώς αυτός μετεξελισσόταν σε κάτι καινούριο. Μέσα από την επακόλουθη αναστάτωση αλλά και μετανάστευση που θα επικρατήσει στον Ελλαδικό χώρο θα δούμε νέα στοιχεία, μεταβολές, μεταπτώσεις και ιστορικές συνέχειες. Θα χωρίσουμε τα μεγάλα χρονικά διαστήματα και θα τα παρουσιάσουμε ως εξής: τον 12ο αιώνα (πτώση Μυκηναϊκού πολιτισμού) ως πρώτη ενότητα, 11ο και 10 αιώνα (ομηρικός οίκος) ως δεύτερη ενότητα, 9ο και 8ο αιώνα (σχηματισμός πόλης-κράτους) ως Τρίτη ενότητα. Με αυτόν τον τρόπο θα αναλύσουμε και θα κατανοήσουμε τις αλλαγές που παρουσιάστηκαν στις μορφές του τρόπου διαβίωσης, της θρησκείας, της οικονομικής ζωής, των ταφικών εθίμων, της οικονομίας, της κοινωνίας, σε γενικές γραμμές τις τομές που παρουσιάστηκαν και τις συνέχειες στην εξελικτική πορεία των αρχαίων Ελλήνων από τα Μυκηναϊκά ανάκτορα στον ομηρικό οίκο για να φτάσουν στην πρώτη μορφή της πόλης-κράτους. I. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Οι Πρώτες τομές και συνέχειες στην πορεία που θα διανύσουμε μας έρχονται από την κατάρρευση των Μυκηναϊκών ανακτορικών κοινωνιών στη διάρκεια του 12ου αιώνα. Όλα τα στοιχεία συγκλίνουν σε μία σταδιακή και ολοκληρωτική κατάρρευση των ανακτόρων. Ένα τέλος εποχής με εμφανή στοιχεία καταστροφών και οικονομικό μαρασμό στα περισσότερα μυκηναϊκά κέντρα, παρόλο που το εξωτερικό εμπόριο παρουσιάζει μία συνέχεια από ότι μας δείχνουν τα κεραμικά της εποχής τα οποία είναι διάσπαρτα στην ανατολική μεσόγειο. Το επακόλουθο της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής αυτής κρίσης είναι η μετανάστευση πληθυσμιακών ομάδων προς την Κύπρο, το Αιγαίο, το Ιόνιο και τα παράλια της Μικράς Ασίας, το μεταναστευτικό αυτό κύμα στην συνέχεια θα παίξει βαρυσήμαντο ρόλο στον σχηματισμό της πόλης-κράτους όπως θα δούμε παρακάτω. Δεν θα επεκταθούμε σε αυτό το σημείο στα αίτια της κατάρρευσης απλά με επιγραμματικό τρόπο θα αναφέρουμε τα κυριότερα όπως η κάθοδος των Δωριέων, η εισβολή των «λαών της θάλασσας», φυσικές καταστροφές και εμφύλιες συγκρούσεις είναι από τις πιο διαδεδομένες θεωρίες. Επίσης έχουμε την εκκίνηση μίας δημογραφικής αραίωσης του πληθυσμού η οποία θα επεκταθεί στους δύο επόμενους αιώνες που θα ακολουθήσουν. Η γενική αναστάτωση που θα επικρατήσει μαζί με την ανασφάλεια των αρχαίων κατοίκων, θα τους αναγκάσει να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους, έχουμε λοιπόν τομή στον τρόπο διαβίωσης αφού υπάρχει εγκατάλειψη των ανακτορικών κέντρων και οι κάτοικοι καταφεύγουν σε μικρά οικογενειακά οικιστικά συγκροτήματα τα οποία παρουσιάζουν μία πρώτη μορφή συνοικισμού που θα μας οδηγήσει στους ομηρικούς οίκους.[1] Στα ταφικά έθιμα τα οποία μπορούμε να τα θεωρήσουμε σαν ένα αξιόπιστο δείγμα, η τομή που δημιουργείται είναι το πέρασμα στον ατομικό τάφο σε αντικατάσταση των τεράστιων ομαδικών θαλαμωτών τάφων λόγω έλλειψης κεντρικής οργάνωσης και ανθρώπινου εργατικού δυναμικού [2]. Το τέλος του 12ου αιώνα μας μεταφέρει από μία κοινωνία που έχει χάσει την δομή της σε ένα καινούριο μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης, τον Ομηρικό Οίκο. II. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΙΚΟΥ ΟΙΚΟΥ Στον 11ο και 10ο αιώνα (σκοτεινοί αιώνες), τα στοιχεία που έχουμε είναι ελάχιστα, θεωρητικά μιλάμε για μία εποχή παρακμής, πρακτικά όμως οι τομές και οι συνέχειες στον πλουτοπαραγωγικό τομέα, στην κοινωνική οργάνωση, στην μεταλλουργία, στην αρχιτεκτονική όπως θα αναλύσουμε παρακάτω θα θέσουν τις βάσεις της εξέλιξης από τον ομηρικό οίκο στην πόλη-κράτος. Η γραφή έχει χαθεί μαζί με την κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού και της γραφειοκρατίας που αυτός αντιπροσώπευε. Όλα τα στοιχεία δείχνουν μία τεράστια δημογραφική αραίωση[3] των αρχαίων κατοίκων, η συνέχεια της οργάνωσης όμως των κοινωνιών με τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων δημιουργεί καινούργιες κοινότητες που σαν κύριο συστατικό τους έχουν την φυλετική οργάνωση. Σε αυτό το σύστημα οργάνωσης πρωταρχικό ρόλο έχει ο οίκος και τα μέλη του[4]. Η επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο για την εισαγωγή πρώτων υλών δείχνει να είναι σε φθίνουσα πορεία. Η τομή που παρατηρούμε έχει σχέση με το γεγονός ότι πρώτη ύλη στην μεταλλουργία πλέον είναι ο σίδηρος, ένα μέταλλο που συναντάται στην ηπειρωτική Ελλάδα[5] σε αντικατάσταση του ορείχαλκου ο οποίος χρειάζεται για την παραγωγή του κασσίτερο και χαλκό [6], προϊόντα δηλαδή εισαγόμενα. Ας επιστρέψουμε όμως στον πλουτοπαραγωγικό τομέα. Η γη είναι η πρωταρχική μορφή πλούτου όμως υπάρχει και η άποψη ότι και η κτηνοτροφία έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Σχετικά με την κτηνοτροφία μπορούμε να τεκμηριώσουμε κατά μία βάση ότι με την αραίωση του πληθυσμού που συνεπάγεται την μη επάρκεια εργατικού δυναμικού για την συντήρηση των αγρών[7] ,η εξασφάλιση διατροφής μοιραία έπεσε στα ζώα(βόδια, πρόβατα, κατσίκια ). Άλλο ένα στοιχείο που μας ωθεί προς αυτήν την κατεύθυνση είναι το μέτρημα του πλούτου σε κεφάλια βοδιών και η εμφάνιση των ηρώων ως ιδιοκτήτες μεγάλων κοπαδιών[8]. Επίσης στον τομέα της αρχιτεκτονικής σταματάει το κτίσιμο με πέτρα και οι κατοικίες είναι πλέον απλές αχυροκαλύβες [9]. Το τελευταίο μπορεί να μεταφραστεί και ως έλλειψη τεχνικής και μέσων αλλά και ως ένα σύνηθες φαινόμενο στον νομαδικό τρόπο ζωής λόγω των συχνών μετακινήσεων για την συντήρηση των κοπαδιών. Η μετακίνηση ανθρώπων λόγω του βουκολισμού ως τομή κρατάει σε μία δύσκολη στιγμή, στην οποία η γραφή φαίνεται να έχει χαθεί [10], την παράδοση, τους τοπικούς μύθους, την ιστορική μνήμη ζωντανή, όμως υπάρχει και κάτι ακόμα που έχει να κάνει με την μονάδα μέτρησης του πλούτου. Αν δεχτούμε ότι οι συναλλαγές εκφράζονταν σε αριθμούς βοδιών [11]η συνέχεια τους ως μονάδα μέτρησης στην πόλη- κράτος είναι το νόμισμα και η επακόλουθη τομή από την ανταλλακτική οικονομία στην υιοθέτηση του ασημιού ως κανονικού μέσου συναλλαγής[12]. Άρα η κτηνοτροφία φαίνεται να υπερέχει έναντι της αγροτικής εκμετάλλευσης. Πάντως και οι δύο δείχνουν να έχουν λόγο ύπαρξης σαν μορφές πλούτου και οικονομικής ανάπτυξης καθώς η κοινότητες προσπαθούν να δημιουργήσουν στα μέλη του οίκου τους αυτάρκεια σε προϊόντα άμεσης κατανάλωσης. Ο όρος αυτάρκεια είναι μία βασική επιδίωξη των πληθυσμιακών ομάδων και προϋπόθεση ύπαρξης της πόλης-κράτος[13]. Στον θρησκευτικό τομέα βλέπουμε την εμφάνιση αναθημάτων σε κάποιους ιερούς χώρους όπως π.χ. το Ηραίον στο Άργος [14], δεν φαίνεται όμως να υπάρχουν οικοδομήσεις ναών, ούτε μετακινήσεις πιστών σε μεγάλα Ιερά Κέντρα και τα ταφικά έθιμα στις περισσότερες περιπτώσεις παραμένουν στο επίπεδο της καύσης των νεκρών και στους ατομικούς τάφους. Ιδιαίτερος λόγος ως τομή αλλά και συνέχεια πρέπει να γίνει για τις αποικίες καθώς με τις μετακινήσεις τα ελληνικά φύλα ήρθαν σε επαφή με ντόπιους κατοίκους στις αποικίες που δημιούργησαν. Η σταδιακή ανάμειξη των πληθυσμιακών ομάδων και η αμφίδρομη ανταλλαγή ιδεών και απόψεων πάνω στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό χώρο μας οδηγεί στην αντίληψη ότι από εκεί προήλθε η πρωταρχική δημιουργική ιδέα της πόλης-κράτους. Οι φοίνικες είχαν δημιουργήσει ανεξάρτητες κοινότητες με πολιτικό χαρακτήρα τον Βασιλιά μαζί με ένα συμβουλευτικό σώμα (αριστοκρατών), περίπου το ίδιο σχήμα συναντάμε στην Ηπειρωτική Ελλάδα την περίοδο αυτή με τους κληρονομικούς Βασιλείς και την πλαισίωση τους από το συμβούλιο των ευγενών. Επίσης στον θρησκευτικό τομέα στους λαούς της Ανατολής παρατηρούμε την ύπαρξη μεγάλων Ιερών[15] , θα τα συναντήσουμε και στην ελληνική κοινωνία στους αιώνες που ακολουθούν. III. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ Στον 9ο αιώνα η οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση του Ομηρικού Οίκου θα μας οδηγήσει στην σύσταση της Πόλις μέσα στην διάρκεια του 8ου αιώνα. Τις τομές και τις συνέχειες στους δύο αυτούς αιώνες θα αναλύσουμε τώρα ξεκινώντας με την αξιοπρόσεκτη επικράτηση της αγροτικής οικονομίας[16] έναντι της κτηνοτροφίας είναι μία τομή που θα επιφέρει σαν αποτέλεσμα την σταθερή εγκατάσταση των κοινοτήτων σε συγκεκριμένες γεωγραφικές τοποθεσίες. Αυτοί που κατέχουν την γη έχουν πρωταρχικό ρόλο στην λήψη αποφάσεων αφού διαθέτουν την οικονομική ισχύ[17] . Είναι αξιοσημείωτο σαν γεγονός ότι η κατοχή αγροτικής γης μπορεί να προέρχεται από ένα φαινόμενο στις «κοινωνίες των μεγάλων ανδρών»,όπου λόγω τις χρόνιας πολιτικής αστάθειας και της απουσίας αυστηρής οργάνωσης[18] οι βασιλιάδες αναγκάζονταν να μοιράζουν βασιλικές γαίες για να αποκτήσουν πιστούς συμμάχους[19]. Αυτή η άρχουσα τάξη βλέπει ξαφνικά την δύναμη της να μεγαλώνει μέσα σε ένα κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό σκηνικό που αρχίζει να δημιουργείται αφού έχει στα χέρια της το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργήσιμης γης, ασκεί πιέσεις για περισσότερα προνόμια και εξουσίες και αμφισβητεί την κληρονομική βασιλεία. Μέσο αυτής της διαδικασίας μπορούμε να δούμε την συνέχεια η οποία φτάνει στην κοινωνική τάξη των «άριστων ή γνώριμων» στην πόλη-κράτος. Στον θρησκευτικό τομέα βλέπουμε την δημιουργία ναών στους οικισμούς, την ανάπτυξη μεγάλων θρησκευτικών κέντρων αλλά και την εκπροσώπηση της κοινότητας από θεότητες[20]. Η ουσιαστική αυτή τομή σηματοδοτεί την κοινωνικοποίηση της θρησκείας που δεν βλέπαμε στους προηγούμενους αιώνες. Στον εμπορικό τομέα αρχίζει η ανάπτυξη και αποκαθίσταται η επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο που φαίνεται να είχε χαθεί τους «σκοτεινούς χρόνους». Με την ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας έρχονται στην επιφάνεια και άλλες κοινωνικές ομάδες (έμποροι, ναυτικοί, τεχνίτες) οι οποίες θα αναζητήσουν την θέση τους στην κοινωνικοπολιτική δομή της πόλης-κράτους. Εδώ υπάρχει και άλλη μία τομή που είναι αξιομνημόνευτη, με την αύξηση της εμπορικής δραστηριότητας χρειάζεται και η καταγραφή των προϊόντων, άρα η χρήση της γραφής η οποία είχε χαθεί μετά την πτώση των Μυκηναϊκών ανακτόρων. Σε αυτό το σημείο γίνεται μία μετατροπή στον εμπλουτισμό του αλφαβήτου με την προσθήκη των φωνηέντων και την αυτόματη διευκόλυνση της ανάγνωσης[21]. Η αλφαβητική γραφή εμφανίζεται στην ιδιωτική της μορφή σε ενδείξεις κυριότητας, ποιήματα, αφιερώσεις στους θεούς και στην δημόσια μορφή της σε κώδικες νόμων και ψηφισμάτων[22]. Δίνει την δυνατότητα σύνταξης, ανάλυσης, ιστορικής μνήμης και θέτει της βάσης για την σύσταση των θεσμών της πόλης-κράτος.[23] Εμφανίζονται έτσι στα μέσα του 8ου αιώνα και συγκεκριμένα το 776 χρονολογία της πρώτης Ολυμπιάδας[24] τα στοιχεία που συγκλίνουν στην ετοιμότητα της κοινωνίας των αρχαίων Ελλήνων να περάσουν στον σχηματισμό της πόλης-κράτος, η σταθερή εγκατάσταση των ανθρώπων γύρω από συγκεκριμένες γεωγραφικές θέσεις, η αμφισβήτηση του Βασιλιά από τους ευγενείς-αριστοκράτες, η κοινωνικοποίηση της θρησκείας, ο αποικισμός, η χρήση της αλφαβητικής γραφής, η ανάπτυξη του εμπορίου, η ανάδειξη καινούριων κοινωνικών ομάδων. Εμφανής είναι και ο πρωταρχικός χωροταξικός σχεδιασμός με την ακρόπολη, τους ναούς, την αγορά, τα τείχη που την περιβάλλουν είναι το λεγόμενο «άστυ» αλλά και την ύπαιθρο χώρα με τους οικισμούς της και της καλλιεργήσιμες εκτάσεις της. Οι κάτοικοι που ζουν και δραστηριοποιούνται στην πόλη-κράτος, συμμετέχουν σε όλο το φάσμα της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής με στόχο τρεις βασικές επιδιώξεις :την ελευθερία, την αυτονομία και την αυτάρκεια [25]. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η εξέλιξη από τον Ομηρικό Οίκο στην πόλη-κράτος όπως διαπιστώσαμε ήταν μία διαδικασία μακροχρόνια και πολυδαίδαλη με τομείς αλλά και συνέχειες στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τομέα. Συνοψίζοντας είναι το πέρασμα από την φυλετική οργάνωση της κοινωνίας, όπου ο Βασιλιάς-αρχηγός συγκεντρώνει όλες τις εξουσίες στο πρόσωπό του, στην κοινωνία των πολιτών με την συμμετοχή τους στην αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων και στην συγκρότηση της εξουσίας και της διακυβέρνησης της πόλης-κράτους. Α. Βασικά χαρακτηριστικά του ομηρικού οίκου. Το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο γεννιέται, γνωρίζει την ακμή και στη συνέχεια καταρρέει ο οίκος είναι οι αιώνες ανάμεσα στον 11ο και τον 9ο  αιώνα. ελληνικά Φύλα που μεταναστεύουν ή επιχειρούν επιδρομές σε περιοχές που άλλοτε άκμαζε ο μυκηναϊκός πολιτισμός, συγκροτούν ομάδες με τα κοινά σημεία την καταγωγή και τις σχέσεις αίματος. Ο οίκος αποτελεί ένα κύτταρο όπου στον πυρήνα του συναντάται η οικογένεια καθώς και όσα μέλη που αν και δεν συνδέονται με δεσμούς αίματος με την οικογένεια προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην κάλυψη των αναγκών της. ( λειτουργία του έχει διπλή διάσταση , τόσο κοινωνική όσο και οικονομική.( μορφολογική διάρθρωση του οίκου περιλαμβάνει μια εδαφική περιοχή που τα όριά της καθορίζονται από την κυριαρχία της φυλής. Κύριος οικονομικός πόρος είναι η εκμετάλλευση της γης. Συχνά η ανεπάρκεια ειδών στρέ"ει την οικονομία και προς άλλες αναζητήσεις όπως είναι το εμπόριο, η πειρατεία ή ακόμα η ανταλλαγή δώρων 1 .( κοινωνική σύσταση του οίκου περιλαμβάνει τους άριστους - ευγενείς οι οποίοι αναγνωρίζονται ως κάτοχοι της γης και έχουν ουσιαστικά την οικονομική ε-ουσία στα χέρια τους. Από αυτούς εξαρτάται μια ομάδα ανθρώπων, το πλήθος / οι οποίοι εργάζονται στα κτήματα που κατέχει ο οίκος και τέλος οι δούλοι που στη ουσία αποτελούν ένα ακόμη περιουσιακό στοιχείο των ευγενών. 0ια ακόμα ομάδα που ζει και εργάζεται στα όρια του οίκου ή και πολλών οίκων είναι αυτή των δημιουργών με ασχολίες όπως η σιδηρουργία, Ξυλουργία, αγγειοπλαστική. 1  Οι ανταλλαγές αγαθών στους ομηρικούς χρόνους Εκείθε οι Αργίτες οι μακρόμαλλοι ψώνιζαν το κρασί τους, | κι έδινε ποιος χαλκό, ποιος σίδερο στραφταλιστό, ποιος πάλε | με βόδια ζωντανά του τ’ άλλαζε ποιος με βοδιώ τομάρια, | ποιος και με σκλάβους, κι έτσι εχαίρουνταν πλούσιο τραπέζι πάντα. Ιλιάδα, Η, 472-475, μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή. ΟΜΗΡΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Κατά την περίοδο των Σκοτεινών χρόνων και της Γεωμετρικής περιόδου που ακολούθησε , κύρια οικονομική και κοινωνική μονάδα του συστήματος οργάνωσης και πυρήνας της παράγωγης αποτέλεσε ο οίκος και τα μέλη  του. Αναφερόμαστε σε οικογένειες που κατοικούν σε μικρά οικιστικά συγκροτήματα , (πρώιμη μορφή συνοικισμού). Τα  μέλη των οίκων συνδέονται με συγγενικούς δεσμούς αλλά σε αυτούς ανήκουν και τα άτομα που εξαρτώνται άμεσα από τον επικεφαλής του ,όπως οι δούλοι και τα υιοθετημένα μέλη. Παρά τη σχετική αυτάρκεια που παρέχει ο οίκος στα μέλη του, πολλές φορές η έλλειψη αναγκαίων αγαθών ωθεί  στην ανεύρεση άλλων τρόπων απόκτησης τους , όπως σε περιορισμένο βαθμό το εμπόριο , η ανταλλαγή δώρων , ο πόλεμος και η πειρατεία. Οι δεσμοί αίματος των μελών και οι οικονομικές δραστηριότητες στα πλαίσια του οίκου δημιουργούν τις προϋποθέσεις της πρώτης πολιτικής οργάνωσης των Ελλήνων , καθώς μετά την απόκτηση μόνιμης εγκατάστασης διαθέτουν ουσιαστικά την οικονομική ισχύ. Είναι οι άριστοι – ευγενείς που από αυτούς πλέον εξαρτάται μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, το  πλήθος. Η βάση της οργάνωσης του ελληνικού κόσμου από τον 11ο αι. π.Χ μέχρι και τον 9ο αι. π.Χ μετά την κατάρρευση των μυκηναϊκών βασιλείων , βασίζονταν στις σχέσεις αίματος και καταγωγής. Σε αυτό το σύστημα φυλετικής οργάνωσης είναι ενταγμένος ο Ομηρικός οίκος ως μέσω διάθεσης και κατανάλωσης των αγαθών. Τα ελληνικά φύλλα κατά την περίοδο της μετακίνησης τους ιδρύουν νέες κοινότητες στις περιοχές που εγκαθίστανται. Κάθε φύλο αποτελείτε από φατρίες και γένη, αποτελούμενο όμως από ομογενείς ομάδες και τα όρια του συνθέτουν ταυτόχρονα και τα όρια του φυλετικού κράτους. Επικεφαλής των φυλετικών σχηματισμών είναι ένας αρχηγός εκλεγμένος από τους πολεμιστές της φυλής ,ασκώντας θρησκευτική και δικαστική εξουσία. Η αναγκαστική γειτνίαση των οίκων και η συνύπαρξη των μελών διαφορετικών οίκων στο ευρύτερο πλαίσιο των κοινοτήτων που σχηματιστήκαν , αναγκαστικά και σταδιακά θα οδηγήσει στην πολιτική τους συνένωση περιορίζοντας τη δραστηριότητα των οίκων , δημιουργώντας μια νέα κοινή εξουσία που έθετε ως σκοπό την αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων της κοινότητας. Στη βάση του κοινού αυτού σκοπού και με την ευρεία έννοια του , εισάγεται ο όρος πολιτική και πολιτική οργάνωση. Με τη στενή έννοια του όρου πολιτική , εννοούμε την απόρροια της ίδρυσης πόλεων και της λειτουργιάς των κοινωνιών στο πλαίσιο της οργανωμένης πόλης. Με τη μόνιμη πλέον εγκατάσταση και το σχηματισμό των πρώτων κοινοτήτων , οι αρχηγοί των φυλών θα εξελιχθούν σε κληρονομικούς βασιλείς ορίζοντας την τύχη των κοινοτήτων , ασκώντας καθήκοντα αρχηγού του στρατού σε καιρό πολέμου , και κυβερνήτη σε καιρό ειρήνης , μαζί με το συμβούλιο των ευγενών το όποιο αργότερα θα εξελιχθεί στη Βουλή την Γερόντων , διατηρώντας οι ίδιοι τη θρησκευτική και δικαστική εξουσία. Συγκαλούν το λαό (πολεμιστές) στις αποφάσεις σε σύνοδο – εκκλησία. Το συμβούλιο των ευγενών προς το τέλος των ομηρικών χρόνων αυξάνει τη δύναμη του. Βρισκόμαστε ήδη στην αρχή της μεταβατικής περιόδου που θα οδηγήσει στην κυριαρχία της αριστοκρατικής τάξης , των ευγενών. Με τη δύναμη που τους παρέχει η ιδιοκτησία της γης και των ανθρώπων που μέσω αυτής εξουσιάζουν , αμφισβητούν τις δυνατότητες του βασιλιά ο όποιος χωρίς οργανωμένο στρατό , δε μπορεί πλέον να επιβληθεί. Η ένωση των γεννών και τον κοινοτήτων (κωμών) με σκοπό την αυτάρκεια των κατοίκων τους , κατά τον Αριστοτέλη είναι δείγμα σχηματισμού της πόλεως. Με αυτή τη σκέψη και με δεδομένο πώς η κάθε πόλις συγκροτείται από οίκους , τότε η οργάνωση της πόλης - κράτους αποτελεί μετεξέλιξη του φυλετικού κράτους. 3. Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΙΚΟ ΟΙΚΟ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΝ     Η δημιουργία της πόλης – κράτους είναι το αποτέλεσμα μια μακράς και σύνθετης διαδικασίας κοινωνικών αλλαγών και εξελίξεων που έχει ως αφετηρία την μετά την καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων εποχή και συνεχίστηκε στους σκοτεινούς αιώνες. Γύρω στο 900 π.Χ αρχίζει η περίοδος που οι αρχαιολόγοι βασισμένοι στις τεχνοτροπίες των κεραμικών ευρημάτων, ονόμασαν : Ο χαρακτήρας των κοινωνιών τη Γεωμετρική περίοδο ήταν φυλετικός, ενώ στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. εμφανίστηκε ένας νέος τύπος πολιτικής οργάνωσης, η πόλη. Σημαντικός πολιτειακός παράγοντας υπήρξε ο βασιλικός θεσμός, ενώ οι ευγενείς διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Πρώιμη Γεωμετρική περίοδος: 900-850 π.Χ. Μέση Γεωμετρική περίοδος: 850-760 π.Χ. Ύστερη Γεωμετρική περίοδος: 760-700 π.Χ. 3.1 . Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ( 9Ος – 8Ος ΑΙΩΝΑΣ ) Στη διάρκεια των περιόδων αυτών σημειώνονται σημαντικές τομές , προϋποθέσεις δηλαδή που φέρουν ριζοσπαστικές αλλαγές και εξελίξεις. 1. Αύξηση του πληθυσμού και των κατοικημένων περιοχών. Εμφανίζεται το άστυ που αποτελεί το πρώτο συστατικό στοιχείο της πόλης κράτους , γύρω από ένα ιερό χώρο , που παραπέμπει στην ύπαρξη αισθήματος συμμετοχής στην πόλη. Η έλλειψη οχύρωσης δείχνει έναν πληθυσμό που με εξαίρεση τους μικροπολέμους , βιώνει μια κατάσταση σχετικής ηρεμίας και τρέφετε καλύτερα. 2. Ο αποικισμός με την ίση και δίκαιη διανομή γαιών μεταξύ των αποίκων και την εμφάνιση των πρώτων κανόνων δικαίου. Είναι η εποχή του δυτικού αποικισμού λόγο στενότητας της γης. Βασικά χαρακτηριστικά του αποικισμού ήταν: πρώτον, ότι είχε το στοιχείο της οργανωμένης κίνησης με αφετηρία την εκάστοτε μητρόπολη και δεύτερον, ότι οι αποικίες αποτέλεσαν πόλεις από την αρχή της ίδρυσής τους, οι οποίες λειτουργούσαν από την αρχή αυτόνομα και συγκροτημένα. 3. Ξαναρχίζει η μεταλλουργία του ορείχαλκου. Στην Ελλάδα εισάγονταν κυρίως μέταλλα και χειροποίητα είδη από μέταλλο και ελεφαντόδοντο με αντάλλαγμα γεωργικά προϊόντα και αγγεία. Σε μερικές περιπτώσεις θεωρείται πιθανή η εγκατάσταση ανατολιτών τεχνιτών και φοινίκων εμπόρων στον ελλαδικό χώρο, κυρίως στα Δωδεκάνησα και την Κρήτη 4. Συντάσσονται οι θησαυροί της επικής ποίησης. Γύρω στα μέσα του 8ου αιώνα γεννήθηκε ένα από τα μέγιστα έργα της λογοτεχνικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Συγγραφέας ήταν ο Όμηρος και καταγωγή τοθ η Ιωνία. Από τότε και μετά , τα έργα του , η Ιλιάδα και η Οδύσσεια δεν έχον πάψει να μαθαίνονται , να απαγγέλλονται , και να τραγούδιουνται με ζήλο και να τα χρησιμοποιούν σειρές γενεών χωρίς να ελαττώνεται ο ενθουσιασμός τους. 5. Διατυπώνονται γραπτά οι νόμοι. Κατά την περίοδο των σκοτεινών και γεωμετρικών χρόνων ακολουθούσαν το εθιμικό δίκαιο , που πηγές του είναι οι κανόνες της ηθικής και του δικαίου. Τώρα όλοι έχουν πρόσβαση σε κείμενα αναφοράς όπως οι νομοί , οι συμφωνίες κτλ. αρχίζουν να αναπτύσσονται το κριτικό πνεύμα , η επιχειρηματολογία , διευκολύνεται η λειτουργιά του κράτους , των θεσμών και τις θρησκευτικής λατρείας. Οι συνθήκες είναι ώριμες για το πέρασμα από την προϊστορία στην ιστορία. Συνέχειες 1. Πληθαίνουν τα αφιερώματα στους τόπους των μελλοντικών μεγάλων ιερών μεταξύ 900 και 800 π.Χ. 2. Η σταδιακή ανάπτυξη του εμπορίου. Τελειώνει η απομόνωση καθώς υπάρχουν σημάδια επανάληψης της επικοινωνίας μέσω άλλων λαών. 3. Οικοδομούνται  οι πρώτοι ναοί. Παρατηρείται συνέχιση της λατρείας ανεξάρτητα από τη φαινομενική διακοπή των σκοτεινών αιώνων. Έχουμε παγίωση των τοπικών λατρειών και την εμφάνιση της ηρωολατρίας.    Δημιουργία ειδικών χώρων λατρείας και προσφοράς αναθημάτων. Ανάπτυξη θρησκευτικών κέντρων σε πολλά μέρη της Ελλάδος , των πόλεων και των συνομοσπονδιών. 4. Καθιερώνεται η αγροτική οικονομία. Εμφανίζονται πρώτες αποθήκες σιτηρών, ελαιοαποθήκες, μέσα σε αθηναϊκούς τάφους ομοιώματα σιτοβολώνων, μεγάλοι αργαλειοί κάτι που υποδηλώνει μόνιμη εγκατάσταση. 5. Αποκτάται η αλφαβητική γραφή από τους Φοίνικες με τις απαραίτητες προσαρμογές . Η ανακάλυψη του συστήματος των αλφαβητικών σημείων στην αυγή της ανάπτυξης των πόλεων δεν είναι θέμα απλής τεχνικής προόδου . Πρόκειται για επανάσταση στο νοητικό επίπεδο και στον τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. Συνδυασμένη στην αρχή με τον εμπορικό ανταγωνισμό Ελλήνων και Φοινίκων , η εισαγωγή του αλφαβήτου πολύ γρήγορα ανταποκρίθηκε σε πολύ ευρύτερες ανάγκες και ώθησε την πολιτική και κοινωνική ανάπτυξη των ελληνικών κοινοτήτων. 4. ΠΟΛΙΣ Όλες αυτές οι παράλληλες  διαδικασίες που αναφέρθηκαν παραπάνω αποτελούν τη βάση του σχηματισμού  του σπουδαιότερου πολιτικού συστήματος και κοινωνικού φαινόμενου του τέλους της εποχής του σιδηρού , της σύστασης της πόλης – κράτους. Παραδοσιακά δίνεται μια χρονολογία της κανονικής λειτουργιάς των πόλεων , το 776 το έτος της πρώτης Ολυμπιάδας. Είναι η αρχή της λειτουργίας των πολιτών ως μέρος ενός οργανωμένου χώρου , μιας οργανωμένης κοινότητας , συμβάλλοντας συνειδητά στην αντιμετώπιση τον κοινών προβλημάτων και λαμβάνοντας ανάλογα μικρό η μεγάλο μέρος στην λήψη των αποφάσεων. Ανεξάρτητα από τον τύπο του πολιτεύματος που διακρίνει κάθε πόλη , ο πολίτης ενταγμένος στο σύνολο έχει επωμιστεί με τρεις βασικές επιδιώξεις , και που ταυτόχρονα αποτελούν και προϋπόθεσες της ύπαρξης της πόλης – κράτους. Αυτές είναι η ελευθερία ,που σημαίνει πως η πόλις λειτούργει χωρίς καμία είδους εξάρτηση από άλλες πόλεις – κράτη. Η αυτονομία , που καθιστά τον πολίτη υπεύθυνο στο να συμβάλει στη διακυβέρνηση με νομούς που έχει θεσπίσει και αποδεχθεί , και η αυτάρκεια , η δυνατότητα της πόλις –κράτους για την κάλυψη των αναγκών των πολιτών για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. 5.  ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η εμφάνιση των πόλεων – κρατών υπήρξε καινοτόμος εξέλιξη στα πλαίσια του αρχαίου κόσμου , καθώς παραμένει μοναδικό γεγονός στην ιστορία του , δίνοντας το προνόμιο στους Έλληνες να ζουν , να δημιουργούν και να μεγαλουργούν πρώτα από όλους τους υπόλοιπους λαούς ενταγμένοι σε ένα πολιτικό σύστημα που έθετε στο κέντρο του τον σεβασμό στον ίδιο τον πολίτη και στα δικαιώματα του.  Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΟΠΛΙΤΙΚΗΣ ΦΑΛΑΓΓΑΣ  ΚΑΤΑ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 7ου ΑΙΩΝΟΣ π.χ            Στη στρατιωτική  μεταρρύθμιση  της  οπλιτικής  φάλαγγας  κατά  την  αρχαϊκή  εποχή  οδήγησαν :             1.  Η χρήση  του  σιδήρου.       2.  Η μεταβολή  της  πολεμικής  τακτικής  στην  οποία  προέχει  πλέον  το  σύνολο  κι  όχι               το άτομο. (Cl. Mosse,   «Αρχαϊκή  κοινωνία»)       3.  Οι τεχνικές  καινοτομίες  που  ακολούθησαν  τη  χρήση  του  σιδήρου.       4.  Κυρίως  οι  κοινωνικές  μεταβολές  που  οδήγησαν  στον  υποσκελισμό  των  ευγενών  στρατιωτών       5.  Η εμφάνιση  της  πόλεως.  Το  γεγονός  αυτό  σημαίνει  ιδιοποίηση  μιας  εδαφικής  περιοχής  και  επομένως καθορισμένα σύνορα,  με  τη συνακόλουθη  ανάγκη  υπερασπίσεώς  των.  Το  καθήκον  αυτό  των  πολιτών θα  οδηγήσει  στην  επινόηση της φάλαγγας  και  στη συμμετοχή  σ’ αυτή  όλων  όσων  μπορούν  ν’ αποκτήσουν πανοπλία.       «Το  φαινόμενο  της  οπλιτικής  φάλαγγας  συνιστά  ένα  νέο  τρόπο  διεξαγωγής  του  πολέμου, όπου  η  μάχη  δεν  είναι  μια  σειρά  μονομαχιών,  αλλά  σύγκρουση  δύο  πειθαρχειμένων  κι  ενοποιημένων  συνόλων  από  οπλίτες  και  προεκτείνεται  στον  πολιτικό  χώρο  ως  ένα  υπόβαθρο  για  την  εμφάνιση  της  δημοκρατίας.  Το  φαινόμενο  αυτό  όμως δεν  προέρχεται  κατά  βάθος  απ’ την  εφαρμογή  κάποιας  τεχνολογικής  ανακάλυψης, αλλά  έχει  κοινωνικό  και  πολιτικό  περιεχόμενο».    ( Κ. Καστοριάδης )                 Απ’ την  ισοτιμία  των  οπλιτών  της  φάλαγγας, που  ήταν  αποτέλεσμα  του  τρόπου  λειτουργίας  της, προέκυψε  και  η  απαίτηση  για  ίση  συμμετοχή  στη  λήψη  των  πολιτικών  αποφάσεων.      «Το  άτομο  αποτελεί  αναπόσπαστο  τμήμα  της  πόλης, και  για  να  έχει  ή  για  να  απαιτήσει  μια  θέση  στον  πολιτικό  της  κόσμο  πρέπει  να  συνεργάζεται  και  να  συμπάσχει  με  το  υπόλοιπο  τμήμα  των  πολιτών. Αυτό  το  πνεύμα  εκφράζεται  στη  νέα  τακτική  του  πολέμου  που  εισάγεται  κατά  τον  7ο  αιώνα  π.χ. ,την  οπλιτική  φάλαγγα.  Ενώ  παλαιότερα  οι  μάχες  έπαιρναν  τη  μορφή  συμπλοκών  μεταξύ  ευγενών  των  δύο  παρατάξεων, η  νέα  τακτική  απαιτεί  τις  μαχητικές  ικανότητες  του  συνόλου  των  πολεμιστών  προς  διατήρηση  αδιάσπαστης  της  πολεμικής  παράταξης. Η  πολεμική  ανδρεία  που  στα  ομηρικά  έπη  χαρακτήριζε  τους  ευγενείς  «καθίσταται  τώρα  καθήκον  προς  το  κράτος, καθήκον  στο  οποίο  όλοι  οι  πολίτες  είναι  χρεώστες.» (Jaeger, «ΠΑΙΔΕΙΑ»)      «Η  οικονομική  ανάπτυξη  και  οι  τεχνικές  πρόοδοι  που  συντελούνται  στη  μεταλλοτεχνία  καθιστούν  δυνατή  την  αλλαγή  που  πραγματοποιείται  τον  7ο  αιώνα  π. χ.  στον  οπλισμό  και  την  τακτική  του  πολέμου.  Ενώ  μέχρι  τότε  οι  έφιπποι  ιππείς  οπλισμένοι  με  ξίφος  και  λόγχη, και  προφυλαγμένοι  από  μεγάλη  σε  μέγεθος  ασπίδα  και  πανοπλία  έκριναν  την  έκβαση  της  μάχης, με  την  τακτική  της  αγωνιζόμενης  σε  συμπαγή  παράταξη  φάλαγγας  ο  ρόλος  του  ιππικού  μειώθηκε.»  ( «ΑΠΟ  ΤΗ  ΦΥΛΕΤΙΚΗ  ΚΟΙΝΩΝΙΑ  ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ»,  Άννα  Ραμού-Χαψιάδη )                             «Στην εποχή των τυράννων συντελέστηκαν πολλές αλλαγές. Μία από τις σημαντικότερες ήταν η σύσταση της φάλαγγας των οπλιτών, συνέπεια της οποίας υπήρξε ένα νέο είδος οπλισμού και τακτικής και κυρίως η προσέλκυση των μεσαίων τάξεων στον στρατό. Η παρεπόμενη ανέλιξη αυτών των τάξεων ίσως έπαιξε ρόλο στον σφετερισμό της εξουσίας από τους πρώτους τυράννους. Σε αυτή τη στρατιωτική καινοτομία αποδίδεται συνήθως καίριος ρόλος, ως παράγοντας προστασίας της δημοκρατίας.»  ( «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ»,  Christian Meier)                      «Κατ’ αρχάς ένας παράγοντας που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ήταν ο στρατιωτικός παράγοντας. Η νεοσχηματιζόμενη πόλη, όπως την ορίσαμε πιο πάνω, αποτελείτο από μία αριστοκρατία πολεμιστών που κατείχαν άλογα και όπλα και εξασφάλιζαν την κοινή άμυνα. Όμως, με την ανάπτυξη των πόλεων, η ανάγκη κάθε πόλης να υπερασπίζεται τα εδάφη της από τις καταπατήσεις των γειτονικών πόλεων οδήγησε στη διεύρυνση της ιδιότητας του πολεμιστή. Η ιδιότητα αυτή χαρακτήριζε όλους εκείνους που ήταν σε θέση να προμηθευτούν πανοπλία, δηλαδή τον βαρύ εξο­πλισμό του οπλίτη. Έτσι, αναφέρεται συχνά ο όρος «επανάσταση των οπλιτών», όπου οι άτακτες μάχες και οι ηρωικές μονομαχίες των επών αντικαταστάθηκαν από τον σχηματισμό σε φάλαγγα, στην οποία όλοι οι μαχόμενοι παρατάσσονταν σε γραμμές και σχημάτιζαν μια συμπαγή μάζα πίσω από την προστασία της περίφημης στρογγυλής ασπίδας που κρατούσαν στο αριστερό χέρι. Και μάλιστα, περισσότερο και από τη δημιουργία της φά­λαγγας, αυτό που είχε σημαντικές συνέπειες ήταν το άνοιγμά της σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό μαχητών. Διότι μέσα στη φάλαγγα κανένας από τους μαχητές δεν ήταν αναντικατάστατος, ήταν συνεπώς όλοι ίσοι, και η νίκη συνεπαγόταν ίση κατανομή των λαφύρων, είτε επρόκειτο για όπλα, ζώα ή γαίες.  Η διεύρυνση των στοίχων της φάλαγγας συνέβαλε στην ανάπτυξη της ιδέας της ισότητας. Και από την ισότητα στη διανομή των λαφύρων κα­τέστη δυνατό το πέρασμα στην ισότητα κατά τη διανομή της πολιτικής εξουσίας. Είναι ευνόητο ότι τα πράγματα δεν εξελί­χθηκαν τόσο απλά ούτε και με τον ίδιο τρόπο παντού. Στη Σπάρ­τη, για παράδειγμα, η ιδιότητα του πολίτη ταυτίζεται από πολύ νωρίς με την πολεμική ιδιότητα, καθώς οι Σπαρτιάτες ήταν κατ' αρχήν και πάνω απ' όλα στρατιώτες, εφόσον η υποδούλωση των ειλώτων τούς εξασφάλιζε πλήρη οικονομική ανεξαρτησία. Αλ­λού, μόνο εκείνοι που μπορούσαν να αποκτήσουν τον εξοπλισμό του οπλίτη είχαν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις συνελεύ­σεις, και ο δήμος ταυτιζόταν με τους ένοπλους πολίτες. Αυτό τουλάχιστον αφήνει να εννοηθεί ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, που θεωρούσε αυτή την «πόλη των οπλιτών» ως την καλύτερη δυνατή».                                                               «Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ», Claude Mosse                                                                                                                                     Για το σχολιασμό και την επιλογή των αποσπασμάτων                                                                                                                                                Ἑκηβόλος Οπλιτική φάλαγγα Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια Στις αρχές του 7ου αιώνα π. Χ. οι Έλληνες αλλάζουν την πολεμική τους τακτική. Χρησιμοποιούν πια μαζικούς σχηματισμούς από βαριά οπλισμένο πεζικό, τους λεγόμενους οπλίτες. Οι οπλίτες πολεμούν σε σχηματισμούς (κατά φάλαγγες) – οπλιτική φάλαγγα. Βασικά στοιχεία της νέας τακτικής είναι ο τύπος της ασπίδας, η χρήση του δόρατος, η εκπαίδευση και η άσκηση ολόκληρου του σχηματισμού. Η ασφάλεια του οπλίτη εξαρτάται από το πόσο θα παραμείνει αδιάσπαστη η γραμμή του σχηματισμού. Αυτό είναι που δημιουργεί την χαρακτηριστική ελληνική ιδέα του θάρρους, της γενναιότητας του οπλίτη – όχι του ήρωα, πια – που φυλάει τη θέση του και δεν υποχωρεί. Η κοινωνική και πολιτική βάση της νέας τακτικής διαφοροποιείται από την προηγούμενη μέθοδο της στρατιωτικής αριστοκρατίας. Η οπλιτική φάλαγγα χρειάζεται πιο πλατιά κοινωνική βάση, μεγάλο αριθμό εκπαιδευμένων πολεμιστών, που κινούνται ως ομάδα. Το γεγονός ότι οι πολεμιστές στην αρχαϊκή εποχή οφείλουν να αποκτούν οι ίδιοι τη στολή και τα όπλα του οπλίτη, σημαίνει ότι αυτή η μεσαία τάξη θα αρχίζει να απαιτεί μερίδιο στην πολιτική εξουσία, σπάζοντας το μονοπώλιο των αριστοκρατών. Στο βαθμό που τα τυραννικά καθεστώτα που εμφανίζονται σε πολλές ελληνικές πόλεις τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ., αλλά και τα καθεστώτα που τα διαδέχτηκαν, επιχειρούν να αφαιρέσουν εξουσία από την κλειστή τάξη των αριστοκρατών, είναι σίγουρο ότι οι στρατιωτικές μεταβολές συμβάλουν στη μετατόπιση του κέντρου βάρους της πολιτικής εξουσίας.[1]