Η εικόνα της Ελλάδας στα διεθνή ΜΜΕ και τα στερεότυπα σήμερα

Τα στερεότυπα και οι συμβολισμοί που συγκροτούν την εικόνα της Ελλάδας στη σημερινή διεθνή πραγματικότητα, έτσι όπως καταγράφηκε  από τα διεθνή ΜΜΕ στα τέλη Απριλίου 2020. 

Τι καταλαβαίνει ο Διεθνής Τύπος για το ελληνικό γεγονός και τι ο ερευνητής για τον τρόπο του «κατανοείν» των ξένων; Το εγχείρημα της παραπάνω διπλής αποτίμησης μέσα στο πλαίσιο ενός σύντομου κειμένου, αλλά και της συγκυρίας μιας αιφνίδιας ρωγμής του ιστορικού παρόντος, δεν μπορεί παρά να συνάγει ανασφαλή συμπεράσματα… 

Στα δημοσιεύματα των τελευταίων ημερών υπάρχει μια έντονη υμνολογία για τον τρόπο που η Ελλάδα αντιμετώπισε την υγειονομική κρίση της πανδημίας του κορονοϊού. Τις ρητές δηλώσεις της γαλλικής Le Figaro περί «έκπληξης» για την «πειθαρχία» και «υπακοή» των Ελλήνων στα επιβαλλόμενα μέτρα, για την Ελλάδα ως «κράτος - υπόδειγμα», για την απαράμιλλη «ετοιμότητα» του πρωθυπουργού, των ειδικών και των πολιτών, για τη θετική «εικόνα» που οι Έλληνες «κατόρθωσαν να στείλουν στο εξωτερικό», και τη ρητή επίσης ομολογία ότι καταρρίπτονται πλέον τα έως τώρα «κλισέ» του «ανυπάκουου», «απείθαρχου», «αυθάδη» Έλληνα, της «χαλαρότητας» και «ανευθυνότητάς» του απέναντι σε σοβαρά ζητήματα κρίσης, αλλά και της Ελλάδας ως «μαύρου προβάτου» της Ευρώπης, συμμερίζεται και ο υπόλοιπος Διεθνής Τύπος. Ο εγκωμιαστικός λόγος συνεχίζεται πάντα σε σχέση με την ευρωπαϊκή οντότητα της Ελλάδας και με τη ζοφερή προηγούμενη κατάσταση της «χρεωκοπημένης» χώρας. Οι NYT και η Washington Post εξαίρουν την επιτυχία μιας «ευάλωτης» και «αποδυναμωμένης» χώρας -του «ιδανικού θύματος» κατά τη γαλλική Les Echos- που «επί χρόνια αντιμετωπιζόταν ως το προβληματικό μέλος της ΕΕ» κι ενός λαού που επιτέλους θα ξανανιώσει «υπερηφάνεια» όπως στους Ολυμπιακούς του 2004. Ξεχωρίζει η αριστερή L’Humanité που ενοχοποιεί το ΔΝΤ και την ΕΕ για την υποβάθμιση του υγιειονομικού συστήματος της χώρας, ενώ η γερμανική Tagesschau μεταθέτει την «έκπληξη» τηνς πειθαρχίας του ελληνικού λαού στην ίδια την ελληνική κοινή γνώμη.

Το ελληνικό ζήτημα στον Διεθνή Τύπο, για άλλη μια φορά μέσα στην τελευταία δεκαετία, δεν έχει τόσο να κάνει με τον πραγματικό ή φαντασιακό χώρο των Ελλήνων, όσο με την εξάρτηση αυτού από τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό ή παγκόσμιο, στη βάση της κοινής ανησυχίας και ανασφάλειας για ένα εξίσου κοινό δυστοπικό μέλλον. Ο πολιτικός λόγος (discourse) που διαμορφώνεται, είναι σχεδόν «αποικιοκρατικός». Έννοιες ηθικής ποιότητας, α-ιστορικές και ίσως «δοτές», παρουσιάζουν τον πειθαρχημένο και υπάκουο Έλληνα που μετέχει επιτέλους της ευρωπαϊκής κουλτούρας και «υπόσχεται» καλή διαγωγή στην ευρωπαϊκή οικογένεια, μέσα σε ένα πλαίσιο αναφορών στα προ-κορονοϊού στερεότυπα, που με τόση εχθρότητα και επιμονή, κατά τον Τζογόπουλο, είχε οικοδομήσει η γερμανική Bild Zeitung (Παπαστάθης 2013).  

Το «θετικό» πρόσημο στην εικόνα που εξάγει η Ελλάδα, δεν οφείλεται σε ένα κατά βάση ιστορικό γεγονός, σε ιδεολογίες, στην πολιτισμική μνήμη, ή στον εθνικό ιστορικό παρελθόν και στο τοπίο της χώρας, όπως συνέβη στις αρχές του Ψυχρού πολέμου όταν η πραγματικότητα του ελληνικού εμφυλίου διαπέρασε το γαλλικό φαντασιακό χώρο (Μπάλτα 1993: 225-238). Αντιθέτως, είναι ενδεικτικό του σύγχρονου αξιακού κώδικα της ουτοπίας της ευημερίας και της ανταγωνιστικότητας. Η υιοθέτησή του από τον ξένο Τύπο και εν μέρει από τη «συγκυριαρχούσα» με αυτόν «πρόσκαιρα και άμεσα εκφραζόμενη κοινή γνώμη» (Μπάλτα 1993: 29), συντελέστηκε με τον ίδιο αβίαστο τρόπο που συγκροτήθηκε η αρνητική εικόνα της προηγούμενης δεκαετίας, η δε παγίωσή του είναι το ίδιο αβέβαιη, όσο και η υγειονομική και οικονομική τύχη της χώρας. 

Ωστόσο στη ρητορική των παραπάνω στερεοτύπων διασώζονται στοιχεία ημέτερων και έτερων νοητικών αναπαραστάσεων του ελληνικού παρελθόντος, καθώς η «απειθαρχία», «η Ελλάδα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης», «η εξάρτηση από τις ξένες Δυνάμεις», η «χώρα - θύμα», υπήρξαν συστατικά της ελληνικής παραδοσιακής εικόνας όπως είχε διαμορφωθεί από τη γαλλική κοινή γνώμη και τον Τύπο κατά τον ελληνικό εμφύλιο. Είχαν όμως άλλο αξιακό και συναισθηματικό φορτίο καθώς υπηρετούσαν την πρόθεση ανάδειξης του ηρωισμού, της πολιτισμικής και ιστορικής παρακαταθήκης, των αρετών του τοπίου και του λαού, μιας χώρας που αδικείται από τον ψυχροπολεμικό ανταγωνισμό των Δυνάμεων (Μπάλτα 1993: 225-238).

 

Το αν ο σημερινός δημοσιογραφικός λόγος θα μεταφέρει τον «πόλεμο» στερεοτύπων σε δημόσια διαβούλευση (discourse) και το αν εντυπώσει ή και αποτυπώσει τη νεότευκτη θετική εικόνα της Ελλάδας στη διεθνή κοινή γνώμη εισχωρώντας στο στερέωμα της Ιδεολογίας, παραμένει ανοιχτό. Το ότι τα νέα «σύμβολα» του ελληνικού επιτεύγματος εξαντλούνται στην ανασκευή των παλαιών στερεοτύπων υποδηλώνει μια επιφανειακή προσέγγιση του ξένου Τύπου για την πορεία της ελληνικής «σημείωσης» στο ιστορικό μέλλον, αλλά και την παθογένεια της παγκόσμιας Ιδεολογίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ

Νάση Μπάλτα, (1993), Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-1949) μέσα από τον γαλλικό τύπο, Οδυσσέας, Αθήνα

Μιχάλης Μαυρόπουλος, «ο Γαλλικός Τύπος για την Ελλάδα», στο: Πρωινή, 01.05.2020, https://www.proininews.gr/o-gallikos-typos-gia-tin-ellada/, ανάκτηση 01.05.2020

Αργύρης Παπαστάθης, (2013), «Η κρίση της Ελλάδας και ο διεθνής Τύπος», στο: Το Βήμα, 24.05.2013, https://www.tovima.gr/2013/05/24/books-ideas/h-krisi-tis-elladas-kai-o-diethnis-typos/ ανάκτηση: 01.05.2020

«Γαλλικά εγκώμια για την Ελλάδα: Το «μαύρο πρόβατο» που σήμερα εκπλήσσει», στο: Η Καθημερινή, 29.04.2020 https://www.kathimerini.gr/1075989/article/epikairothta/politikh/gallika-egkwmia-gia-thn-ellada-to-mayro-provato-poy-shmera-ekplhssei. και https://www.lefigaro.fr/conjoncture/en-grece-l-epidemie-pousse-l-administration-a-se-numeriser-a-toute-vitesse-20200427, ανάκτηση: 01.05.2020

«Ο διεθνής Τύπος επαινεί την Ελλάδα: ‘έξυπνα και γρήγορα κερδίζει τη μάχη κατά του κορονοϊού’», 14.04.2020», στο Newpost, https://newpost.gr/ellada/5e95deabfcf9341e096e1c20/o-diethnis-typos-epainei-tin-ellada-exypna-kai-grigora-kerdizei-ti-mahi-kata-toy-koronoioy, ανάκτηση: 30.04.2020

«Διεθνής Τύπος: Συνεχίζεται η αναγνώριση της Ελλάδας για τη μάχη κατά του κορωνοϊού», 15.04.2020, στο: Fortune, https://www.fortunegreece.com/article/diethnis-tipos-sinechizete-i-anagnorisi-tis-elladas-gia-ti-machi-kata-tou-koronoiou/, ανάκτηση 30.04.2020

«Washington Post: Πώς η Ελλάδα κατάφερε να περιορίσει τον κορωνοϊό», στο CNN Greece, 24.04.2020, https://www.cnn.gr/news/ellada/story/216523/washington-post-pos-i-ellada-katafere-na-periorisei-ton-koronoio και στο: https://www.washingtonpost.com/world/europe/greece-coronavirus-success/2020/04/22/47e018ee-7f38-11ea-84c2-0792d8591911_story.html. ανάκτηση: 30.04.2020

New York Times, Η Ελλάδα αψήφισε τις πιθανότητες στην πανδημία, στο: στο CNN Greece, 29.04.2020, https://www.cnn.gr/news/ellada/story/217330/new-york-times-h-ellada-apsifise-tis-pithanotites-stin-pandimia και https://www.nytimes.com/2020/04/28/world/europe/coronavirus-greece-europe.html, ανάκτηση: 30.04.2020

«Die Stunde des Sotirios Tsiodras» στο: Zeit Online, 22.04.2020, https://www.zeit.de/politik/ausland/2020-04/coronavirus-griechenland-sotiris-tsiodras-kyriakos-mitsotakis-krisenmanagement, ανάκτηση: 30.04.2020

«Umgang mit Coronavirus. Vorzeigestaat Griechenland» στο tagesschau.de, 29.04.2020

https://www.tagesschau.de/ausland/griechenland-cronavirus-101.html, ανάκτηση: 30.04.2020