Η ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2021. "ΑΣ ΚΡΑΤΗΣΟΥΝ ΟΙ ΧΟΡΟΙ" ΚΑΙ "ZORBAS THE GREEK"

  

Εισαγωγή

Στις 21 Οκτωβρίου 2020 δημοσιεύτηκε και αναπαράχθηκε σε ιστοσελίδες ηλεκτρονικών εφημερίδων και στα social media το βίντεο-κλιπ της επίσημης, ορισμένης από το κράτος, οργανωτικής επιτροπής για τους εορτασμούς των διακοσίων χρόνων από την ελληνική επανάσταση του 1821. Το τραγούδι του Σαββόπουλου «Ας κρατήσουν οι χοροί», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1983 και χορεύτηκε στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών αγώνων του 2004 στο στάδιο της Αγοράς Καλατράβα, επιλέχθηκε για να αντιπροσωπεύσει το μεγάλο επετειακό γεγονός μέσω μιας πολυμεσικής αισθητοποίησης του εθνικού μύθου. Ποιον όμως εθνικό μύθο; Ποια είναι τα επιμέρους νοήματα που συγκροτούνται, αίρονται, ή και επιλέγονται σκοπίμως; Και ποιες οι μεταξύ τους σχέσεις στο δίκτυο σημασιών  που παράγεται στη δημόσια σφαίρα της σύγχρονης ψηφιακής εποχής; Πώς και για πόσο θα διαμοιραστεί ιομορφικά στον κυβερνοχώρο; Σε ποιες συλλογικότητες και συναισθηματικές κοινότητες απευθύνεται και ποια η αποδοχή του αφηγήματος;

 

Ετεροτοπία και σύντηξη

Ετεροτοπίες κατά τον Φουκώ,[1] είναι χώροι βιωμένων ουτοπιών, «χώροι εντός των οποίων αναπαριστώνται όλοι οι πραγματικοί τόποι που συνθέτουν μια κουλτούρα, ενώ την ίδια στιγμή οι ίδιοι αυτοί οι πραγματικοί τόποι τελούν υπό αίρεση και αντιστροφή».[2]

Το Παναθηναϊκό Στάδιο και η Αγορά του Καλατράβα στην Αθήνα, είναι πραγματικοί τόποι που φιλοξένησαν ολυμπιακά βιώματα εθνικής υπερηφάνειας και προστέθηκαν στα σύμβολα της νεοελληνικής εξαίρεσης, χαρίζοντας έδαφος στο ουτοπικό φαντασιακό των Ελλήνων. Στο video clip που ετοίμασε η Επιτροπή οργάνωσης των Εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, τα δύο αυτά στάδια των σύγχρονων Ολυμπιάδων, χάνουν τη μεταξύ τους χιλιομετρική απόσταση και συμπλέκονται οπτικά και σημασιολογικά. Αποτελούν το χωρικό σκηνικό του δραματοποιημένου τραγουδιού του Σαββόπουλου «ας κρατήσουν οι χοροί», αλλά και της παραστασιοποίησης του ιστορικού ελληνικού χρόνου. Τα στιγμιότυπα που παραπέμπουν στους χρονικούς αναβαθμούς της ελληνικής συνέχειας δηλώνονται μέσα από μνημονικές υλικότητες: Το Καλλιμάρμαρο ως σύμβολο της επαναλειτουργίας των ολυμπιακών αγώνων στη σύγχρονη εποχή, η επινοημένη στήλη στη μέση του χώρου με τις αρχαιοπρεπείς κεφαλές, τα εθνικά χρώματα στις κερκίδες, οι οπτικές εικόνων των ηρώων, οι φωτεινές κερκίδες του μέλλοντος.

Η μετατόπιση της εθνικής κουλτούρας

Το 1964 προβλήθηκε διεθνώς στους κινηματογράφους η ταινία, ο Ζορμπάς ο Έλληνας του Μιχάλη Κακογιάννη, ως διασκευή του καζαντζακικού έργου Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, με μουσική Μίκη Θεοδωράκη και πρωταγωνιστή τον Άντονυ Κουίν. Η ταινία αυτή έμελλε να εξάγει ένα τυποποιημένο πρότυπο ελληνικότητας,[3] ένα εθνικό ελληνικό πολιτισμικό προϊόν, ταυτιζόμενο με τον πρωτεϊκό ήρωα Ζορμπά, ο οποίος χορεύει χασάπικο και παθιάζεται με την μινωική αρχαιότητα. Ο Θεοδωράκης ως  «υπεύθυνος διανοούμενος» της δεκαετίας του 60 [4] επεμβαίνει στην «αποτύπωση της λαϊκής κουλτούρας» και διαμεσολαβεί, όπως τονίζει ο Δ. Παπανικολάου, ώστε αυτό το τοπικό–λαϊκό να αναχθεί σε υπερτοπικό-εθνικό σε μια κίνηση εκμοντερνισμού. Για τους ξένους, ο Ζορμπάς σημαίνει μετωνυμικά τον Έλληνα και η «μοναδικότητα» της Ελλάδας οφείλεται στον «παράγοντα Ζορμπά».[5] Για τους εγχώριους, κυρίως για τα λαϊκά στρώματα, ο τρόπος ζωής του Ζορμπά μετατοπίζει το ατομικό στο συλλογικό, το ιδιωτικό στο κοινωνικό (ή παρεΐστικο), το «τώρα» σε μια ιστορική αχρονία, την κρητική τοπικότητα σε μια νεοελληνική ετεροτοπία: «Στον τόπο μας, όλα ή σχεδόν όλα περνούν από τραγούδια και χορούς. Αυτός είναι ο δικός μας τρόπος ζωής».[6] Ακριβώς αυτός ο τρόπος, αυτό το νεοελληνικό φαντασιακό, οπτικοποιείται με το βίντεοκλιπ της «Ελλάδας 2021», υποβάλλεται επιδημιολογικά στη σημερινή ελληνική κοινωνία και εξάγεται στη διεθνή κοινότητα.

Το βιντεοκλίπ ως εξαγώγιμο προϊόν

Η στροφή του εθνικού προς το λαϊκό –ή αλλιώς, η εθνικοποίηση του λαϊκού– και η νέα σύνθεση της νεοελληνικής ετεροτοπίας φανερώνουν ταυτόχρονα την ελαστικότητα του καθεστώτος της αλήθειας του κατασκευασμένου τον 19^ο αι. ιδρυτικού εθνικιστικού μύθου του τριμερούς σχήματος της εθνικής συνέχειας.[7] Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η καλλιτεχνική ελίτ της δεκαετίας του 60 κατέδειξε τι δεν είναι –ή τι σχεδόν δεν είναι– η ελληνικότητα, μετατοπίζοντας την αίσθηση της δομής της μοναδικότητας. Το συμπίλημα του αρχαιοελληνικού παρελθόντος από τη μια και της λαϊκής μουσικής και σωματικής (χορευτικής) έκφρασης από την άλλη, είναι αφήγημα «ημετερότητας» και της εθνικής περηφάνιας –προϊόν ευκολότερα εξαγώγιμο στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, από το αυτοαναφορικό, πλέον, και παρωχημένο εθνικιστικό– που στοιχειοθετείται με όρους σύγκρισης, αμφισημίας, αποφατικότητας. Η Ελλάδα τότε, αλλά και τώρα με το εγχείρημα της Επιτροπής (το συγκεκριμένο βιντεοκλίπ), διεκδικεί την αποδοχή της Δύσης μόνο και μόνο επειδή είναι η Ελλάδα.[8] Το κεκαλυμένο νεοελληνικό νεωτερικό εθνικό ήθος αρθρώνεται μέσα από τον παροντικό λόγο που συνέχει «τις αρχαιότητες», «την ορθοδοξία», «των Ελλήνων τις κοινότητες που φτιάχνουν άλλον γαλαξία», την ιστορία που τη φτιάχνουν οι παρέες και την ελληνική συμμετοχή στην τεχνολογία, «τον Μπάμπη που έχει πιει» και την ντροπαλή Λυδία, την αγάπη που έχει πρόσωπο, σώμα και θρησκεία «και παππού σε μέρη αυτόνομα μέσα στην τουρκοκρατία», και με την προσδοκία να «κρατήσουν οι χοροί» σε ένα μέλλον που στηρίζεται στο παρελθόν του.[9]

Ο Σαββόπουλος της δεκαετίας του 80 με το δίσκο «τραπεζάκια έξω» (1983), αναλαμβάνει σαν άλλος Θεοδωράκης και «υπεύθυνος διανοούμενος, να συνεχίσει την παράδοση του εθνικολαϊκού, επαναφέροντας όμως στην εσωτερική σύνθεση του ελληνικού εξεψιοναλισμού[10] την πολιτισμική ιδιαιτερότητα της θρησκείας που διατήρησε «αυτόνομους» τους Έλληνες στο παρελθόν της «τουρκοκρατίας», την οποία η ιδεολογία της γενιάς του 60 είχε επιμελώς αμφβισβητήσει. Θεμελιώνει, επίσης, τη μυθοπλασία της ιστορικής συνέχειας και τον δημόσιο χρόνο, πάνω στο χαρούμενο θυμικό των Ελλήνων, αποστασιοποιώντας τον από το εγγενές ελληνικό πολιτισμικό στοιχείο του πόνου και της θυματοποίησης.

 

Από το 2004 στο 2021

Το τραγούδι «ας κρατήσουν οι χοροί» ακούστηκε και χορεύτηκε στην Αγορά του Καλατράβα κατά τη λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα του 2004. Η γιορτή αυτή που ξεκίνησε με τη σκηνοθεσία ετεροτοπίας του Παπαϊωάννου, μια φαντασμαγορική οπτικοποίηση της Ελλάδας, μια καλλιτεχνική ενεστωτική αποτύπωση των ιστορικών, λαογραφικών, μυθολογικών υπερκαθορισμένων συμβόλων της, μια γιορτή εθνικής εξαίρεσης και πατριωτικού εξωτισμού, έληξε με την ανάδειξη ενός σημαντικού συμπληρωματικού στοιχείου της ελληνικής ιδιαιτερότητας: την ζορμπαϊκή απελευθέρωση της σωματικής, διαισθητηριακής, συναισθηματικής έκφρασης στην κοινή εμπειρία. Στους κυκλωτικούς χορούς βλέπουμε να συμμετέχουν θεατές κάθε ηλικίας, Ρομά, επίσημοι και άλλοι, ενδεδυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές.

Από το 2004 στο 2021. Οι συνεκτικοί κρίκοι είναι αρκετοί. Το τοπόσημο της Αγοράς Καλατράβα, την υπεύθυνη –αν όχι διανοούμενη πάντως εκπρόσωπο της πολιτικής και οικονομικής ελίτ–κυρία Γιάννα Αγγελοπούλου Δασκαλάκη, πρόεδρο της επιτροπής και τότε και τώρα, το «εθνικό» άσμα του Σαββόπουλου, το γιορτινό ύφος μιας επικής περίστασης.

Παραστασιοποίηση και ενεστωτοποίηση του παρελθόντος

Στο τραγούδι του Σαββόπουλου το ελληνικό παρελθόν και ο ελληνικός τόπος θραυσματοποιούνται, ανακατανέμονται, επανασυντίθενται και αναμιγνύονται με τις δραστηριότητες που υπαγορεύει το εθνικό-λαϊκό ήθος και έθος της ελληνικής εξαίρεσης. Επαρχιώτικα στέκια, ουρανός, αρχαιότητα, μέλλον, ορθοδοξία, κοινότητες, Τουρκοκρατία και θρησκεία, παρέες, κυκλώματα, πομποί, πολαρόιντ, Εθνική Ελλάδας, Βουλή, Θεός, ξεφαντώματα, κυκλωτικοί χοροί, αγκαλιές, αγάπη, συναισθηματική έξαρση, ελληνικές περσόνες της καθημερινότητας, όλες οι επιλεγμένες σημειώσεις του ελληνισμού συμμετέχουν σε μια χορογραφία γρήγορων αισιόδοξων ρυθμών, καταργώντας κάθε σχήμα γραμμικότητας και χρονικών αναβαθμών.

Στο βιντεοκλίπ, οι ελληνικές περσόνες της καθημερινότητας χορεύουν χαμογελούν, ερωτοτροπούν σε ένα ενσώματο κι αισθητηριακό παιχνίδι με αρχαιότητες και με νεοελληνικά σύμβολα. Τα εθνικά χρώματα εμφανίζονται και εξαφανίζονται, η είσοδος των παραδοσιακών ζουρνάδων στο στάδιο είναι φαντασμαγορική κι επιβλητική και ακριβώς στη μέση του βίντεο, στο 2:27, και για δέκα δευτερόλεπτα, το Παναθηναϊκό στάδιο μετατρέπεται σε μεγάλη οθόνη κονσόλας ή υπολογιστή. Το ψηφιοποιημένο οπτικό προϊόν παραστασιοποιεί τον ιστορικό χρόνο ως μια ταυτοχρονία του παρόντος. Το ψηφιακό εφέ του οπτικο-ηχητικού κυματισμού του πλήθους στις κερκίδες, μια υπερσύγχρονη αφαιρετική –σχεδόν– οπτικοποίηση των πολεμικών επιχειρήσεων του αγώνα,  γίνεται ο άχρονος καμβάς πάνω στον οποίο παραστασιοποιείται με εικόνα και ήχο μια μοναδική και ένδοξη στιγμή του παρελθόντος. Ασπρόμαυρες φιγούρες στο ύφος του θεάτρου σκιών, οι γνωστές από τα σχολικά βιβλία θρυλικές απεικονίσεις των πρωταγωνιστών της επανάστασης, εμφανίζονται –και εξαφανίζονται σε δευτερόλεπτα σαν σποτς– συνοδευόμενες από κανονιοβολισμούς. Συνδηλώσεις του παρελθόντος, του ελληνικού εθνοποιητικού μύθου, πίσω από το πανί του παρόντος, αναφορά στο τελετουργικό των ετήσιων επετείων του 1821 και στην επαναληπτικότητα των επιτελέσεων μνήμης. Η ελάχιστη διάρκεια όμως που καταλαμβάνει η παραπάνω οπτικοποίηση στο βίντεο, ακόμα και αν βρίσκεται στο κέντρο ισοκατανέμοντας το πριν και το μετά, κι ακόμα και αν προκαλεί συναισθηματική διέγερση σε κάποιους θεατές, για πολλούς άλλους αποτελεί προσβολή και εξαπάτηση.

Αλλά ο ευφυής σχεδιασμός στο συγκεκριμένο βίντεο αναδεικνύεται σε αυτά που δεν λέει. Η καθ΄έξιν χρήση του συγκεκριμένου τραγουδιού σε κάθε περίσταση ελληνικού κλέους –στη συγκεκριμένη περίπτωση, της Ολυμπιάδας του 2004 και της εθνικής επετείου του 2021–  δεν γεφυρώνει απλώς, αλλά ενοποιεί τα χρονικά όρια, καταργώντας τον κοινωνικό χρόνο που μεσολάβησε, σε μια προσπάθεια εξωραϊσμού της δυστοπικής πραγματικότητας που διαμορφώθηκε μέσα από την οικονομική κρίση, τη δημόσια αντιπαράθεση στα εθνικά και κοινωνικά θέματα, την άρση όλων των οικείων σχημάτων λόγω της πανδημίας κορωνοϊού. Η επαναληπτικότητα, επίσης, των μοτίβων (νέοι και παιδιά που τρέχουν σε ένα φωτεινό μέλλον, χοροί, χαμογελαστά πρόσωπα, σχέσεις και ανταμώματα), προβάλλει ένα ακηλίδωτο ελληνικό κοινωνικό, πολιτικό επικοινωνιακό παρόν. Στα σχόλια στο tweeter της Αγγελοπούλου διαβάζουμε τον θυμό ή την απογοήτευση των χρηστών για τη σκοπιμότητα της επιτροπής να αποσιωπήσει τα κακώς κείμενα,[11] αντικαθιστώντας τις βιωμένες «αλήθειες» με την ψευδαίσθηση του πολιτισμικού εξαιρετισμού. Οι εθνικόφρονες από τη μια και οι αριστεροί Έλληνες από την άλλη, πολίτες των μεσαίων ή λαϊκών στρωμάτων, αντιλαμβάνονται τον φαντασιακό χώρο του ετεροτοπικού, είτε ως νοσταλγικά ουτοπικό, είτε ως πικρόχολα προδοτικό.[12]  Το Παναθηναϊκό Στάδιο και η Αγορά Καλατράβα, τοπόσημα που συνδέονται με τις επιτελέσεις του Ολυμπισμού και τα αφηγήματα της πολιτισμικής συνεισφοράς των Ελλήνων στη Δύση, της ιστορικής συνέχειας του έθνους, των ευκλεών ελληνικών στιγμών και ευγενών πρακτικών, τώρα στο 2021, συγκροτούν μια συναισθηματική κατάσταση θλίψης.

Οι ιοί και ιοπολιτική[13]

Στη διεπαφή του ιστότοπου «Ελλάδα 2021»[14] το οπτικό αντικείμενο του Παναθηναϊκού Σταδίου με το λογότυπο του «21» στα εθνικά χρώματα, συνοδεύεται από λεκτικά κείμενα που τονίζουν τον χαρούμενο συναισθηματισμό και την αισιοδοξία που εκπέμπει το τραγούδι «ας κρατήσουν οι χοροί» και την αγαπητική σχέση εκατομμυρίων Ελλήνων με αυτό, ως πλαίσια θυμικού ενεργήματος για την παρουσίαση της ιστορικής πορείας της Ελλάδας μέσα από την αλληγορία της γιορτής μιας παρέας σύγχρονων Ελλήνων.[15] Υπογραμμίζεται η διαχρονική πορεία του Ελληνισμού από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας[16] για να ακολουθήσει το εξηγητικό σχόλιο της Προέδρου της Επιτροπής κ. Γιάννας Αγγελοπούλου για την επιλογή του τραγουδιού αυτού, ως του καταλληλότερου, ώστε να αποδώσει το ευφρόσυνο θυμικό των Ελλήνων που ενδυναμώνει τις «παρέες» και τις «κοινότητες» στο μακραίωνο «κοινό ταξίδι» τους στο χρόνο, διατηρώντας έναν συναισθηματικό πατριωτισμό και μια αισιόδοξη στάση για το μέλλον.[17] Είναι φανερή η επιμονή στον επιτονισμό της ευωχίας, τόσο στον λόγο, όσο και στα χαμόγελα των χορευτών στο βίντεο, στις ακτίνες φωτός που περιλούουν το μέλλον. Η γιορτινή διάθεση και χαρά υποβάλλεται και επιβάλλεται.

Το συγκεκριμένο κείμενο επαναλήφθηκε και διαμοιράστηκε ιομορφικά σε δεκάδες χιλιάδες ιστοτόπους, κυρίως ως συνοδευτικό λεκτικό σημείωμα του video clip. Κατά τη στιγμή της δημοσίευσής του και μόνον τότε, το τραγούδι του Σαββόπουλου, ο ίδιος ο δημιουργός, η λεκτική σημασιολογική αποτύπωση από την κυρία Αγγελοπούλου και το πολυμεσικό μυθοπλαστικό αφήγημα, εκτοξεύουν μεγάλες αντιπαραθέσεις στην ψηφιακή δημόσια σφαίρα, με κυρίαρχα τα αποδοκιμαστικά σχόλια, ενώ αμέσως μετά, αποσύρονται στις μηχανές αναζήτησης των διακομιστών (server).

Το εγχείρημα της Επιτροπής αποδεικνύεται σημασιολογικά αβαρές σε σχέση με το φορτίο της εθνικής –ή απλώς ιστορικής– περίστασης των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση, που καλούταν να παρουσιάσει.[18] Ακόμη και αν το παραπάνω είναι πολιτική και πολιτισμική επιλογή και σκοπιμότητα, στηρίζεται στην αξία της ψευδότητας. α) Η κουλτούρα ενός λαού δεν είναι ένα παγιωμένο καθεστώς αλήθειας. β) Η ιστορία δεν είναι γιορτή, ούτε το απείκασμα της χαρούμενης συναισθηματικής διάθεσης μιας παρέας, ή δεν είναι μόνο αυτό.

Η δημοφιλία του τραγουδιού του Σαββόπουλου δεν άντεξε στους μουσικούς μετασχηματισμούς, ούτε η προσωπικότητα του δημιουργού του στην πολιτική και κοινωνική μνήμη και ηθική.[19] Επίσης, η επαναφορά, επανάληψη, αναπαραγωγή του αφηγήματος της ελληνικής εξαίρεσης και του συγκειμένου της εθνικο-λαϊκής κουλτούρας που υπαινίχθηκε η γενιά του 30,[20] αρθρώθηκε στη δεκαετία του 60, αναδιπλώθηκε στη δεκαετία του 80, επιτονίστηκε το 2004, δεν συνάδει με τη χρονική στιγμή των κοινωνικών, πολιτικών, αξιακών, πολιτισμικών, επικοινωνιακών αποσημειώσεων και αποσταθεροποιήσεων.

Στα 17 χρόνια που εγκιβωτίστηκαν από το 2004 ως το 2021, τα μείζονα εθνικά και κοινωνικά ζητήματα που αναδύθηκαν (μακεδονικό, τουρκικές διεκδικήσεις, προσφυγικό, οικονομική κρίση, πανδημία), συγκρούονται οντολογικά και σημασιολογικά με την επινοημένη πρόσμιξη «ιστορία και πανηγύρι». Δημιουργούν την αίσθηση ότι η ευχή της κεχρισμένης από την κυβέρνηση προέδρου «ας κρατήσουν οι χοροί, λοιπόν», φανερώνει τη βούληση της τωρινής ελίτ να προσφέρει «άρτον και θεάματα» σε μια ελληνική κοινωνία που διχάζεται. Ο επινοημένος ιός της «χαράς» στο θυμικό των Ελλήνων, και οι μεταλλάξεις του, «ιστορία και χαρά», «χαρά και παρέες», «έθνος και χαρά» δεν είναι σημερινός, ούτε προέρχεται από τη Γιάννας Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη. Πρόκειται για την αναζωπύρωση ενός παλιότερου ιού. Του μεταξικού «γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει πατέρα», ο οποίος προπαγανδίστηκε, διαμοιράστηκε και εξαπλώθηκε τότε με το ραδιόφωνο, τώρα με τις ψηφιακές πλατφόρμες, σε έτερο συγκείμενο, αλλά σε παρόμοια επικοινωνιακή περίσταση.

            Οι χαρές και οι παρέες, οι γιορτινές αναπαραστάσεις της ελληνικής αρχαιότητας και ιστορίας, ή αυτές του αθλητικού πνεύματος, οι λευκοντυμένοι νέοι και το Καλλιμάρμαρο, η μυθογραφία του χαρούμενου ελληνικού συναισθηματισμού λόγω του εξαιρετισμού και της ιστορίας, είναι σημεία αναφοράς της Χούντας των συνταγματαρχών.

            Ακόμα και αν «κάθε σύγκριση και ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις είναι συμπτωματική», δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την κρυπτική παρουσία και την ανθεκτικότητα των παραπάνω ιών. 

Διαμοιρασμός, συναισθηματικές κοινότητες

Μια γρήγορη αναζήτηση στον κυβερνοχώρο μου έδωσε 83.800 καταγραφές του βιντεοκλιπ στις ηλεκτρονικές εφημερίδες και blogs, 51.700 αναρτήσεις στο facebook, ενώ για τα βίντεο γενικά για το 1821 στο πλαίσιο των διακοσίων χρόνων, 900.000 καταγραφές.

Δημιουργούνται δύο γενικές κατηγορίες πομπών ή δεκτών της επικοινωνιακής ψηφιακής περίστασης: α) Η διθυραμβική παρουσίαση του βινεοκλίπ στην επίσημη ιστοσελίδα της Επιτροπής, σε ηλεκτρονικές εφημερίδες, [21] σε προσωπικές ιστοσελίδες χρηστών και στους Έλληνες της ομογένειας. β) Η αποδοκιμασία του. Ενδεικτικά: σε συγκεκριμένες ηλεκτρονικές εφημερίδες,[22] στα σχόλια των επισκεπτών του προσωπικού λογαριασμού του tweeter της κυρίας Αγγελοπούλου. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και δύο άλλες ψηφιακές δράσεις. Η αφαίρεση των σχολίων των χρηστών από το youtube, και η ενθουσιαστική υποδοχή άλλων βίντεο που δημιουργήθηκαν εναλλακτικά προς αυτό της Επιτροπής, ή ως απάντησή του και έγιναν viral. Οι πολυμεσικές αφηγήσεις τους είναι πολύ σχετικές με το γεγονός και τα πρόσωπα της επανάστασης του 1821, με τις υλικότητες κι επιτελέσεις της πρότερης εθνικής μνήμης. [23]

Η υποδοχή του εγχειρήματος στις σελίδες του λαϊκότερου μέσου κοινωνικής δικτύωσης, του facebook, είναι συχνά θετική. Οι χρήστες διαμοιράζουν το βίντεο στις σελίδες τους με likes, ακολουθώντας τον ενθουσιαστικό ρυθμό του τραγουδιού. Στις παρέες του φμπ, το βίντεο χαίρει περισσότερης εκτίμησης. Αλλά η αποδοχή του εδώ δεν είναι καθαρή, καθότι μπερδεύεται με την εκτίμηση και την υποχρέωση απέναντι στους φίλους. Αξιοσημείωτη είναι η ενθουσιώδης αποδοχή των Ελλήνων της ομογένειας. [24]

Στα επικριτικά σχόλια στο προσωπικό tweeter της κυρίας Γιάννας Αγγελοπούλου  μετά την ανάρτηση του συγκεκριμένου video-clip, πυκνώνουν τις φωνές που θεωρούν το τραγούδι του Σαββόπουλο και τον ίδιο τον δημιουργό του απολύτως ακατάλληλα για την περίσταση της εθνικής επετείου της ελληνικής επανάστασης. «Είναι για  Eurovision, για πανηγύρια, για παραμύθια, αλλά ούτε τιμά την ελληνική ιστορία, κυρίως απέχει πολύ από την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα και τη δική μας τροχιά ζωής», θα πει ο Αντώνης. «Κανένας Σαββόπουλος δεν μπορεί να σμίξει ασύμπτωτες τροχιές» θα πει η Ηρώ. «Ναι, αλλά δεν συνεχίζεται μόνο το ταξίδι των Ελλήνων, συνεχίζεται και το ταξίδι του Oruc Reis» γράφει η Εύα. Άλλοι το βρίσκουν αστείο, ντεμοντέ, πτωχό, πασοκικό, πουριτανικό, συντηρητικό, ρατσιστικό. Ο Άρης το χαρακτηρίζει απαράδεκτο και την προσέγγιση απέλπιδα. Ο Σταύρος, αλλοίωση της ιστορίας. Κάποιος άλλος μιλά για «την Ελλάδα την κλειστοφοβική, ομοφοβική, ρατσιστική, ταξική, επαρχιώτικη και οπισθοδρομική, της μετριότητας και του εθνικισμού». Βρίσκουν επίσης το timing κακό, λόγω κορωνοϊού.

 Το πολυμεσικό κείμενο του βιντεοκλίπ απελευθέρωσε επιδημιολογικά «καψίδια» (Καλλιμάρμαρο/Παναθηναϊκό στάδιο, Σαββόπουλος, ας κρατήσουν οι χοροί, παρέες, ιστορία-γιορτή, 200 χρόνια, βίντεο για το 1821, έθνος, ήρωες, ολυμπιακοί αγώνες, Αθήνα 2004) κυρίως στο πεδίο της δημόσιας κριτικής και στα σχόλια των χρηστών. [25] Το ψηφιακό κοινό συγκλίνει, αποκλίνει, συγκρούεται, οργίζεται, προσβάλλεται, ενθουσιάζεται, αδιαφορεί, διαμοιράζει το ψηφιακό μήνυμα, σημειώνει τις ψηφιακές υλικότητες με θυμικά ίχνη του παρελθόντος.[26] Αντιδρά στο δίκτυο σημασιών του πολιτισμικού γεγονότος, αλλά και γίνεται μέρος αυτού. Οι ποικίλες συναισθηματικές αποχρώσεις που προκύπτουν από τη διαφορετικότητα των χιλιάδων επισκεπτών που «κλικάρουν» για να παρακολουθήσουν το βιντεοκλίπ, ομογενοποιούνται σε ένα κοινό θυμικό ενέργημα (affect): Της συμμετοχής τους στην κοινή άμεση ελληνική επικαιρότητα, αλλά και της κοινής αίσθησης ότι τη διαμορφώνουν. Αυτό το συναίσθημα της μετοχής στον επίκαιρο-«τωρινό» δημόσιο λόγο ή αντίλογο είναι η προϋπόθεση ιικής «μόλυνσης» του ψηφιακού κοινού. Οι συναντήσεις, στον επίσης κοινό, αν και αχανή, ψηφιακό χώρο,  επαναπροσδιορίζουν την έννοια των κοινωνικών σχέσεων, και συγκροτούν ψηφιακές «παρέες» που γράφουν ιστορία, δημόσια και παροντική, καθιστώντας το κοινό των χρηστών την κοινωνική ομάδα του μέλλοντος. [27]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Βιβλιογραφία

Foucault, M. (1986). "Of other spaces". Diacritics, 16(1), σσ. 22-27.

Γαραντούδης, Ευριπίδης. (2008). «Zorba the Greek του Μιχάλη Κακογιάννη και Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Νίκου Καζαντζάκη: μια σύγκριση υπό τη σκιά της πρόσληψης του καζαντζακικού έργου». Σύγκριση / Comparation, 19, σσ. 50 - 84. Ανάκτηση 06 08, 2021, από https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sygkrisi/issue/view/601/showToc

Γιαννούση, Φ. (2016). Gabriel Tarde: Η εποχή του κοινού. Μορφές υποκειμενικότητας στη σύγχρονη εποχή. (Ν. Σεβαστάκης, Επιμ.) Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ, ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ. Ανάκτηση από https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/41736#page/1/mode/2up

Μπιλάλης, Μ. (2015). Ιο-πολιτική και ιστορική κουλτούρα. Στο Σ. Κ. Α. Ανδρέου (Επιμ.), Η Δημόσια Ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της Ιστοριας (σσ. 65 - 81). Αθήνα: Επίκεντρο.

Παπανικολάου, Δ. (2006). «Οι μεταμορφώσεις του Ζορμπά». Στο Κ. ΨΥΧΟΓΙΟΣ (Επιμ.), ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ, Νίκος Καζαντζάκης: Το έργο και η πρόσληψή του (σσ. 91 - 108). Ηράκλειο Κρήτης: Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας. Ανάκτηση 06 08, 2021, από https://www.mod-langs.ox.ac.uk/sites/www.mod-langs.ox.ac.uk/files/greek/papanikolaoukazantzakis.pdf

Παπανικολάου, Δημήτρης. (2009). «Εθνική ταυτότητα, πολιτισμική ιδιατερότητα και πεζή μοναδικότητα». Στο Δ. Πλάντζος (Επιμ.), Παγκοσμιοποίηση και εθνική κουλτούρα (σσ. 121-143). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Πεντάζου, Ι. (2016). Σχεδιάζοντας ψηφιακά εκθέματα για την ιστορία της πόλης του Βόλου: Ο ψηφιακός σχεδιασμός ως θεωρία και πράξη (Τόμ. Διδακτορική Διατριβή). Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Σχολή Πολυτεχνική. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Ανάκτηση 03 29, 2021, από https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/37535#page/1/mode/2up

Πλάντζος, Δ. (2016). Το πρόσφατο μέλλον. Αθήνα: Νεφέλη.

 

 

---

[1] (Foucault, 1986): 24. Η έμφαση του Δ. Πλάντζου στο (Πλάντζος, 2016): 31

[2] ό.π.

[3] (Γαραντούδης, Ευριπίδης, 2008): 51

[4] Ο Μ. Θεοδωράκης με το «έντεχνο λαϊκό» τραγούδι. Ο Μ. Χατζιδάκης με το ρεμπέτικο, η Ραλλού Μάνου με το ελληνικό χορόδραμα, Ο. Ελύτης, Ε. Βακαλό, Τσαρούχης, Μόραλης, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, αναζήτησαν λαϊκές φόρμες για τις δημιουργίες τους, με στόχο το «εθνικό»: (Παπανικολάου, 2006): 102, 103-104

[5] Σύμφωνα με τη νεοελληνίστρια Χολστ, «η Ελλάδα έμοιαζε ακόμα ικανή να προσφέρει αυτό το απροσδιόριστο κάτι που την έκανε μοναδική, αυτό το κάτι που θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε “παράγων Ζορμπάς”». (Παπανικολάου, 2006): 97

[6] ό.π.: 104

[7] Αναφέρομαι στο τριμερές σχήμα που εισήγαγε ο Σπ. Ζαμπέλιος και καθιέρωσε ο Παπαρρηγόπουλος, κατά το οποίο ο εθνικός χαρακτήρας του ελληνικού λαού διατρέχει αδιάλειπτα την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την μεταεπαναστατική εποχή.

[8] (Πλάντζος, 2016): 63

[9] ό.π.

[10] Για την εθνική ιδιομορφία, μοναδικότητα και εξαίρεση, (Παπανικολάου, Δημήτρης, 2009)

[11] «Κατσε γιατι μπορει να μην τα κλείσουμε τα 200 χρονια..», «Αυτό τώρα τι ήτανε; Τρέιλερ για τις τελετές των Ολυμπιακών Αγώνων, μήπως κάποιος δεν τις είδε;;; Ούτε για αυτό δεν θα έκανε, θα τις αδικούσε πολύ, πάρα πολύ». «Οι παρέες (που μας εφτασαν εδω) απο καταγγελια εγιναν συνθημα...». «Οι παρέες με τα θαλασσοδάνεια, τις επιδοτήσεις και τις αντιπαροχές;». «Ο πιο διάσημος Έλληνας εν ζωή είναι μαύρος, αλλά από την ανέμπνευστη και ντεμοντέ φιέστα σας απουσίαζε κάθε ίχνος διαφορετικότητας. Επίσης, έχουν περάσει 16 χρόνια από το 2004 και 37 χρόνια από το 1983 που έβγαλε ο Σαββόπουλος το "ας κρατήσουν οι χοροί" (μόνο για λευκούς)». «Η Ελλάδα του 2021 δεν χωράει ούτε έναν «Αντετοκούμπο», ούτε έναν «Ζάκ». Με πανηγυρικές μουσικές «πουριτανών» το βίντεο αποτελεί την επιτομή του συντηρητισμού και επιβεβαιώνει εκείνη την Ελλάδα που πρέπει να αποτελεί παρελθόν». «Μμμ.... Μύρισε μίζα Ολυμπιακών 2004 λίγο πριν την οικονομική κρίση. Η καλύτερη προθέρμανση για το 2021 μιας και το έργο επαναλαμβάνεται. Ευχαριστούμε Τζιάνα μας»

 

[12] «κα Αγγελοπούλου το ότι στην Ελλάδα οι παρέες γράφουν ιστορία δεν είναι για καλό πάντα!». «Ο χορός του ζαλόγγου θα ταίριαζε καλύτερα με αυτά που ζούμε σήμερα». «υπερήφανη ντροπή του Έλληνα». «Αχ τι ωραία!!!!!! Σε ποια χωρα; Κυρία Αγγελόπουλου δε ζούμε όλοι τα ίδια πραματα αν δεν το καταλαβαίνετε έχετε πρόβλημα αντίληψης. Λυπουμαι»

 

 

[13] (Μπιλάλης, 2015)

[14] https://www.greece2021.gr/as-kratisoun-oi-xoroi ανάκτηση 19.06.2021

[15] ό.π.: «Ένα τραγούδι χαρούμενο και αισιόδοξο, που έχει αγαπηθεί από εκατομμύρια Έλληνες και παρουσιάζει την ιστορική πορεία της Ελλάδας, μέσα από την αλληγορία της γιορτής μιας παρέας σύγχρονων Ελλήνων».

[16] ό.π.:«Μέσα από τους στίχους του παρουσιάζεται με ιδιαίτερη ευαισθησία η διαχρονική πορεία του Ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.

[17] ό.π.: Η Πρόεδρος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη εξηγεί τους λόγους επιλογής του τραγουδιού: «Διαλέξαμε αυτό το τραγούδι γιατί περιγράφει με ένα μοναδικό τρόπο το κοινό μας ταξίδι. Σε αυτά τα 200 χρόνια, η «σύναξή» μας ξεδιπλώθηκε, μεγάλωσε. Ο «δεσμός μας πύκνωσε». Πολλές φορές πέσαμε αλλά ξανασηκωθήκαμε και «οι παρέες μας συνέχισαν να γράφουν ιστορία». Το 2021 κοιτάζουμε μπροστά. Σμίγουμε «τις παλιές και τις αναμμένες τροχιές» μας με ένα φωτεινό και αισιόδοξο μέλλον. Γιατί το ταξίδι των Ελλήνων συνεχίζεται. Ας κρατήσουν οι χοροί λοιπόν!».

[18] Από τα σχόλια στον προσωπικό λογαριασμό στο tweeter της Γιάννας Αγγελοπούλου/ Gianna Angelopoulou (όλα τα σχόλια είναι copy-paste και διατηρούν την αρχική γραμματική και ορθογραφία) https://twitter.com/GAngelopoulou/status/1318818624128385024 ανάκτηση: 28.05.2021: «Κυρία Αγγελοπούλου μου. Με λύπη μου σας λέω ότι το βιντεο κλιπ, δυστυχώς, δεν ανταποκρίνεται στο ΜΕΓΕΘΟΣ της επετείου που εορτάζουμε... Υπέροχο το τραγούδι του κ. Σαββόπουλου αλλά για άλλη περίσταση... Καταφέρατε να καταστρέψετε και το τραγούδι αλλά και την επέτειο... Συγχαρητήρια», «Το τραγούδι του Σαββόπουλου όντως περιγράφει αυτά που λέτε. Η επανάσταση όμως δεν έγινε από μια παρέα. Έγινε από ένα έθνος ολόκληρο.Το βίντεο μια άθλια και πρόχειρη χωρίς έμπνευση αντιγραφή της αριστουργηματικης δουλειάς του Δημήτρη Παπαϊωάννου.Κρίμα», «Αυτό τώρα τι ήτανε; Τρέιλερ για τις τελετές των Ολυμπιακών Αγώνων, μήπως κάποιος δεν τις είδε;;; Ούτε για αυτό δεν θα έκανε, θα τις αδικούσε πολύ, πάρα πολύ. Το 1821 δε... δεν θέλω ούτε να το συζητήσω. Άσχετο, άνευρο και αδιάφορο και σαν εικόνα και σαν θέμα»

[19] ό.π.: «Έλεος, όχι άλλο Σαββόπουλο!», «κυρά Γιάννα μου ολίγον τι ντεμοντέ, πτωχούλι και εκτός θέματος μας βγήκε τούτο το βιντεάκι», «Δεν έβαζες Μανωλακη με τη Λίντα;;;...   Όλοι το ίδιο είμαστε... Λαός κ Κολωνάκι...  Αυτός ο φουκαράς αν δε έγραφε τραγούδια ο Μπομπυς ο Ντίλαν να αντιγράφει, πορτιερης σε στριπτητζαδικο θα ταν ο ταλαιπωρος…», «Γιάννα είσαι ότι πιο ΠΑΣΟΚ μας απόμεινε ρε!», «Τέλεια επιλογή ο Σαββόπουλος! Ποιος θα μπορούσε να μας «εκπροσωπήσει» καλύτερα εκτός από ένα «κλέφτη»?! Τραγουδιών στη προκειμένη αλλά κλέφτη! Έτσι και η Ελλάδα μας... Χώρα κλεφτών και απατεώνων!», «Κυρία Α, το τραγούδι εξαιρετικό αλλά ίσως δε συνάδει με το μήνυμα για το οποίο εργάζεστε τόσο καιρό. Παραπέμπει τους μεγαλύτερους άλλου και ίσως δεν αγγίζει καθόλου τους νεότερους», «Στο Διονυση, αφου αγορασαμε ολη τη δισκογραφια του, προσφερουμε πλεον μονο τον εμετο μας αγαπητη»

[20] (Παπανικολάου, Δημήτρης, 2009): 103 και (Γαραντούδης, Ευριπίδης, 2008): 52

[21] Ενδεικτικά: https://dailypost.gr/parapolitika/as-krathsoyn-oi-xoroi-to-entupwsiako-bisneto-klip-gia-ta-200-xronia-apo-to-1821/ ανάκτηση: 18.06.2021

[22] Ενδεικτικά: https://www.efsyn.gr/node/265362 , https://popaganda.gr/postscripts/na-mas-lipoun-i-chori/

   https://www.athensvoice.gr/politics/687890_ethniko-afigima-kai-i-epitropi-ellada-2021 ανάκτηση: 29.06.2021

[23] https://www.youtube.com/watch?v=_6avv6MdXCk, https://www.youtube.com/watch?v=wuRDQvdne7w ανάκτηση 19.06.2021

[24] Σχόλια χρηστών από το facebook Greece 2021:  "...των Eλλήνων οι κοινότητες φτιάχνουν άλλο γαλαξία...." χαιρετίσματα απο την Ελληνική Κοινότητα του Πριγκηπάτου του Λίχτενσταϊν.  https://www.facebook.com/watch/?v=341739543751350 ανάκτηση: 19.06.2021, το βίντεο προβλήθηκε στην ελληνοορθόδοξη εκκλησία του Σύντνεϊ κατά τη διάρκεια του εορτασμού https://www.youtube.com/watch?v=jPUhKfH0oSg ανάκτηση 19.06.2021

[25] Ενδεικτικά, από τα σχόλια στο tweeter της Γιάννας Αγγελοπούλου, ό.π..:  «Το Παναθηναικο σταδιο ειναι η αναφορα. Η αναφορα στους ηρωες του μαραθωνιου δρομου. Διοτι οταν τρεχεις εναν μαραθωνιο εισαι πραγματικα ελευθερος και οταν τερματιζεις μεσα στο Καλλιμαρμαρο εισαι πραγματικα ηρωας, νικητης, Ελληνας και ας εισαι και απο ξενη χωρα! Θεωρω οτι και το τραγουδι για την Εθνικη ομαδα αλλα και το Καλλιμαρμαρο ειναι στοιχεια της ιστοριας μας και της ελευθεριας μας. Οπως και η αναφορα του τραγουδιου στο χορο και στο θεατρο. Στοιχεια της Ελλαδας και της ελευθεριας. Το τραγουδι ειναι εγκυρο!» - «Η Ελευθερια της Ελλαδος στηριχτηκε στο Αρχαιο Παναθηναικο σταδιο και σε οσους τρεχουν? η μηπως μας στηριξαν αλλοδαποι¨?Μην τρελαθουμε τελειως!! Εαν δεν ξερετε ιστορια να πατε να την διαβασετε ...η διαβαζουμε αλλη ιστορια καθως φαινεται...στην Αγια Λαυρα ορκιστικαν πανω στο ιερο συμβολο της σημαιας ..του Ελληνικου εθνους!!ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ χυθηκε αιμα για να ειστε κι εσεις ελευθεροι να κανετε οικτρες παρεμβασεις τοσο στην μνημη της ιστορια της Επαναστασης με το βιντεακι σας οσο και βεβυλωση των οισιων και ιερων που δεν ειναι αλλο απο τους Ηρωες του 21 και της σημαιας που την βγαλατε απο παντου στην γραφικη σας εμπνευση...»

«Κύριοι και κυρίες της "επιτροπης" Αν έχετε καταλάβει ο λαός δεν σας θέλει και πρέπει να παραιτηθείτε .Είστε άσχετοι με το πνεύμα του 21.Ούτε πως μοιάζει η Ελληνική Σημαία δεν ξέρετε και βάλατε λογότυπο ένα κουρελόχαρτο .Ντροπή σας»

«Ολυμπιακοί αγώνες2004;; Πάλι Σαββόπουλος;; Το στοιχείο της θάλασσας που είναι τόσο επίκαιρο που είναι;; Η επανάσταση πως αποτυπώνεται; Η Ακριτική Ελλάδα;; Και μη βάλουμε τη γιαγιά να ζυμώνει πάλι... καινούργιες ιδέες για πάμε να ζεσταθούμε λίγο να ανάψουν τα φιτίλια. Με το rock του μέλλοντός μας δεν υποστηρίζουμε τα νησιά... καλή προσπάθεια αλλά δεν έχουμε ζεσταθεί. Ψιλόξεπέτα μου φάνηκε για να δικαιολογήσουμε το ρόλο μας.»

«συμφωνω απόλυτα. Το τραγουδι του Σαββόπουλου ειναι άτοπο για την περισταση και το concept του 2004.Τα χαμογελαστα προσωπα ντυμενα ασπρόμαυρα που κυνηγιουνται ή περπατανε δεν αποτυπωνουν τίποτα απο την ιστορία και τους αγωνες ως έθνος. Παλι λεφτα πεταγονται... Προχειρότητα και καμια σύνδεση με τις Ρίζες Βέβαια απολυτα σεβαστο οτι 9000 ατομα σχεδόν δεν συμφωνούν. Καποιοι μαλλον δεν αντιληφθηκαν καν τη περίσταση...»

[26] (Μπιλάλης, 2015): 78

[27] (Γιαννούση, 2016): 192