Ψηφιακή Ιστορία και Δημόσια Ιστορία

 

Ψηφιακή δημόσια Ιστορία 
και 
Δημόσια ψηφιακή Ιστορία

Στο μετα-νεωτερικό παρόν, η παγκοσμιοποιημένη επικοινωνία, η ψηφιακή στροφή στον ακαδημαϊκό αλλά και δημόσιο λόγο,  η έκρηξη της μνήμης ως αντίβαρο στην ταχύρρυθμη ανατροπή των βεβαιοτήτων,[1]  και το έθος της υπέρογκης πληροφορίας, συγκρότησαν νέες σημασίες, μεθόδους και πρακτικές αναπαράστασης του παρελθόντος και κυρίως κατέστησαν το περιεχόμενό του εύπλαστο,[2] αχρονικό [3] και «ανοιχτό».[4] Η νέα ιστορία στην εποχή του «ψηφιακού»,[5] δημόσιου [6] ανθρώπου είναι μια πρόκληση μετατόπισης της ανθρώπινης ιστορικής εμπειρίας από χώρους φυσικούς, σε χώρους ψηφιακούς, και ταυτόχρονα, μια διεύρυνση της επικοινωνιακής περίστασης, μέσω αυτής της ψηφιακής εμπειρίας.[7]

          Η Ψηφιακή και η Δημόσια Ιστορία είναι δύο επικοινωνούσες πειθαρχίες που αλληλοτροφοδοτούνται και δραστηριοποιούνται σε ένα δυναμικό πεδίο σχέσεων και επικοινωνιακών διαδικασιών.[8] Η Ψηφιακή εμπνέεται από τη Δημόσια, ταυτόχρονα όμως αναδεικνύει και αναδιαμορφώνει τις εφαρμογές της δεύτερης.[9] Η ενσυναισθητική διάσταση της Δημόσιας Ιστορίας, που υπαγορεύει τη μεθοδολογία, τις πρακτικές και το περιεχόμενο των δράσεων σύμφωνα με τις ιστορικές και κοινωνικές ανάγκες και δεξιότητές του υποκειμένου στα διαφορετικά διαδοχικά παρόντα, αποτελεί στην Ψηφιακή Ιστορία δομικό στοιχείο του σχεδιασμού, έτσι ώστε η παραγόμενη ψηφιακή ιστορική υλικότητα να είναι βιώσιμη.

Η Ψηφιακή Ιστορία, ως εφαρμοσμένη ανθρωπιστική επιστήμη, διαφοροποιείται από τη Δημόσια, εφόσον μπορεί να απευθύνεται και σε ένα αποκλειστικά ακαδημαϊκό περιβάλλον.[10] Από την άλλη, σε αντίστιξη προς την Ψηφιακή, η Δημόσια περιλαμβάνει και μη ψηφιακές μνημονικές πρακτικές στη δημόσια σφαίρα, οι οποίες βιώνονται μέσω της πολυαισθητηριακής και ενσώματης εμπειρίας. Το γεγονός αυτό δημιουργεί και μια σχέση επάλληλη στις δύο έννοιες.

Στο πεδίο που διαμορφώνεται από τις τομές των δύο επιστημών, συγκροτεί πλέον την Ψηφιακή δημόσια και Δημόσια ψηφιακή Ιστορία. Σε αυτό, και με όχημα την ψηφιακή τεχνολογία, κινούνται οι πρακτικές του πληθοπορισμού,[11] της δημοσιοποίησης του παρελθόντος και της διεθνοποίησης της τοπικής ιστορίας και μικρο-ιστορίας. Η εμπλοκή ενός απειράριθμου, ετερόκλητου κοινού το οποίο καλείται, ή αισθάνεται το ίδιο την ανάγκη, να καταθέσει την προσωπική και συλλογική του μαρτυρία συμμετέχοντας στη χαρτογράφηση της παγκοσμιο-τοπικής ιστορικής μνήμης,[12] αποτελεί πρόσληψη της Ψηφιακής από τη Δημόσια Ιστορία και μαρτυρεί το κοινό τους μέλημα εκδημοκρατισμού της Ιστορίας. Από την άλλη, η δράση των συμμετεχόντων στις ψηφιακές εφαρμογές και η μετεξέλιξή τους από χρήστες (users) σε παραγωγούς/χρήστες (produsers)[13] ή σε πολλαπλασιαστές (multiplies),[14] δείχνει πώς η Ψηφιακή συμπληρώνει, προάγει και αναδιαμορφώνει τη Δημόσια Ιστορία. [15]

Η έννοια του δικτύου, στο οποίο οφείλεται η ψηφιακή στροφή στις ανθρωπιστικές επιστήμες,[16] είναι σύμφυτη με το προτεινόμενο από την Ψηφιακή ιστορία πολυσύνθετο επικοινωνιακό πλέγμα των δυναμικών σχέσεων χώρου, χρόνου, ιστορικής γνώσης και πηγών, παραγωγών και χρηστών, έκφρασης, αλλά και νοημάτων, το οποίο αίρει κάθε συμβατική μορφή αιτιότητας και γραμμικότητας.[17] Η ιστορική αφήγηση συνδέει την προσωπική ή συλλογική εμπειρία με την ψηφιακή,[18] προσφέροντας την απόλαυση ενός «ά-χωρου» ιστορικού χώρου και ενός «ά-χρονου» ιστορικού χρόνου. Το ψηφιακό ιστορικό κείμενο είναι ταυτόχρονα υπερκείμενο,[19] το οποίο συνίσταται από υπερσυνδέσμους,  πολυτροπικές μορφές πληροφοριών (εικόνες, βίντεο, ήχοι), οπτικοποιήσεις, παραστασιοποιήσεις του παρελθόντος,[20] τη διάταξη της διεπαφής (interface), την ιεραρχία των οθονών, από ροές πληροφορίας [21] και από δεδομένα, τα οποία μεταλλάσσονται την ίδια στιγμή της αφηγηματοποίησης.[22] Το ψηφιακό κείμενο είναι ταυτόχρονα ένα ψηφιακό «πεδίο δράσης», το οποίο αναμόρφωσε ριζικά την ιστορική κουλτούρα, αλλά και το έθος (habitus) της γραφής και ανάγνωσης που είχε υφανθεί πάνω στο έντυπο πολιτισμό. [23] 

Ο επώνυμος συγγραφέας ενός πρωτότυπου εκδομένου, και άρα «κλειστού», βιβλίου, δίνει τη θέση του τώρα στον ανώνυμο διεπιστημονικό ψηφιακό σχεδιασμό [24] μιας ψηφιακής υλικότητας, η οποία θα αυτονομηθεί και θα αναπλαστεί από άλλους δημιουργούς,[25] θα παρέχει ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία,[26] αλλά θα πρέπει να είναι οργανωμένη με τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι βιώσιμη. Τα ερωτήματα «τι θέλουμε να πούμε», «πώς» και «σε ποιον» αποτελούν εφαλτήριο του σχεδιασμού: οργανώνονται οι βάσεις δεδομένων, με στόχο τον διαρκή εμπλουτισμό της ιστορικής πληροφορίας, σχεδιάζεται η διάταξη της διεπαφής (interface), ώστε να είναι λειτουργική και διαδραστική,[27] γίνεται συνάθροιση και επιμέλεια των μεταδεδομένων, ευρετηρίαση των τιμών, και τέλος, κατά τον σχεδιασμό, προβλέπονται οι ανάγκες και οι  δεξιότητες του κοινού απεύθυνσης.

Οι ψηφιακές ιστορικές συλλογές και βιβλιοθήκες, τα ψηφιακά αρχεία, οι συσσωρευτές ψηφιακών αντικειμένων, επιστημονικές ιστορικές διαδικτυακές πύλες, ως προϊόντα της Ψηφιακής Ιστορίας, καλλιεργούν μια ιστορική κουλτούρα στην οποία επιστήμονας, ερευνητής, ο μη ειδικός, ο «λαϊκός», διάφορες συλλογικότητες μνήμης, συνενεργούν στην κατασκευή ιστορικών εικόνων.[28] Διαφορετική είναι η περίπτωση των  ναρκισσικών ανιχνευτών των ιχνών του παρελθόντος, που αξιοποιούν τον ιομορφισμό  των social media[29] για να παράξουν μια «λαϊκή κυβερνοκουλτούρα», που λέει ο Α. Λιάκος.[30] Και σε αυτήν την περίπτωση όμως, ο δημόσιος ιστορικός θα θέσει ερωτήματα, όχι μόνο για το πόσο κινδυνεύει η Ιστορία, αλλά και κοινωνικής  νοηματοδότησης του παρελθόντος και της μνήμης στο πλαίσιο της ψηφιακής συγκυρίας και του ιικού παρόντος. [31]

 

Βιβλιογραφία

 

Noiret, S. (2015). «Υπάρχει τελικά διεθνής δημόσια ιστορία;". Στο Σ. Κ. Α. Ανδρέου (Επιμ.), Η Δημόσια Ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της Ιστορίας (σσ. 51-64). Αθήνα: Επίκεντρο.

Βαλατσού, Δ. (2014). "Ανάδυση νέων μνημονικών τόπων στο διαδίκτυο" (Τόμ. Διδακτορική Διατριβή). Αθήνα: ΕΚΠΑ Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Ανάκτηση 03 26, 2021, από https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/34941

Κουλούρη, Χ. (2017). «Το αμόνι της ιστορικής μνήμης». Στο ά. Α. Νίκος Παπαδημητρίου (Επιμ.), Το παρελθόν στο παρόν. Αθήνα: Καστανιώτης.

Μπιλάλης, Μ. (2015). Ιο-πολιτική και ιστορική κουλτούρα. Στο Σ. Κ. Α. Ανδρέου (Επιμ.), Η Δημόσια Ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της Ιστοριας (σσ. 65 - 81). Αθήνα: Επίκεντρο.

Παπαηλία, Π., & Πετρίδης, Π. (2015). Ψηφιακή Εθνογραφία. Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα. Ανάκτηση 04 02, 2021, από https://repository.kallipos.gr/handle/11419/6117

Πεντάζου, Ι. (2016). Σχεδιάζοντας ψηφιακά εκθέματα για την ιστορία της πόλης του Βόλου: Ο ψηφιακός σχεδιασμός ως θεωρία και πράξη (Τόμ. Διδακτορική Διατριβή). Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Σχολή Πολυτεχνική. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Ανάκτηση 03 29, 2021, από https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/37535#page/1/mode/2up

Φλάισερ, Χ. (2013, 05). «Οι πόλεμοι της μνήμης συνεχίζονται: αναθεωρητισμός και δημόσια ιστορία». Χρόνος(01). Ανάκτηση από http://www.chronosmag.eu/index.php/fls-ths-s-lpth-sl-1.html

 

 

---

[1] (Κουλούρη, 2017): 61

[2] Το παρελθόν, που στη συμβατική πειθαρχία της Ιστορίας, ήταν ένα «σώμα» ή αντικείμενο, το οποίο επιδεχόταν πλαισιώσεις, ερμηνείες, ανανοηματοδοτήσεις, μεθοδολογικές προσεγγίσεις, τώρα ρευστοποιείται για να χωρέσει σε όλα τα νέα, μη γραμμικά και μη γεωμετρικά, σχήματα ενός παρόντος που διαρρηγνύει κάθε οικεία μορφή γεωγραφίας του χώρου, του χρόνου, των ατομικών και συλλογικών υποκειμένων. Επίσης, (Βαλατσού, 2014): 15

[3] (Noiret, 2015): 63

[4] (Πεντάζου, 2016): 65, (Βαλατσού, 2014): 8

[5] Ονομάζω έτσι, χάριν συντομίας και οικονομίας χώρου, τον άνθρωπο στην εποχή της διαδικτυακής πληροφορίας, όπως τον προσεγγίζουν οι ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες: (Βαλατσού, 2014): 20

[6] Συμπληρώνω τον όρο «ψηφιακός άνθρωπος» με τον όρο «δημόσιος». Ο σημερινός άνθρωπος, αρέσκεται στη δημοσιοποίηση της ιδιωτικότητας και στη διασπορά της στον κυβερνοχώρο, αλλά κυρίως εμπλέκεται στον δημόσιο λόγο και στη δημόσια δραστηριότητα, είτε ψηφιακή, είτε μη ψηφιακή.

[7] (Πεντάζου, 2016): 65-66

[8] (Λιάκος, 2007): 167

[9] (Noiret, 2015): 64

[10] (Βαλατσού, 2014): 66. Επίσης, σύμφωνα με τον Φλάισερ (2013), η Δημόσια Ιστορία είναι «ό,τι τριγύρω μας αφηγείται κάτι για το παρελθόν» και δεν αποτελεί εσωστρεφές ακαδημαϊκό αντικείμενο στα πανεπιστήμια.

[11] (Βαλατσού, 2014): 70-72

[12] (Βαλατσού, 2014): 245

[13] (Βαλατσού, 2014): 21-22

[14] (Βαλατσού, 2014): 257

[15] Όπως φαίνεται και από τη θέση και πράξη του Roy Rosenzweig Center for History and New Media (Βαλατσού, 2014): 225-226

[16] (Βαλατσού, 2014): 48

[17] (Βαλατσού, 2014): 34-35

[18] (Πεντάζου, 2016): 66

[19] Όρος που εισήχθη από τον Ted Nelson και αποδίδει την έννοια ενός κειμένου μη γραμμικής γραφής, που επιτρέπει στον αναγνώστη την ελεύθερη πλοήγηση σε μια διαδραστική επιφάνεια μέσω συνδέσμων και υπερσυνδέσμων. Από τη Wikipedia https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A5%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF, ανάκτηση: 02.04.2021

[20] Η οπτικοποίηση, βλ. (Πεντάζου, 2016): 125 κ.εξ., της πληροφορίας, του ιστορικού αφηγήματος, είτε της διεπαφής, όπως και η παραστασιοποίηση και δραματοποίηση του παρελθόντος, παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην παγκόσμια σύγχρονη συγκυρία.

[21] (Παπαηλία & Πετρίδης, 2015): 25

[22] (Βαλατσού, 2014): 54

[23] ό.π.

[24] Για τον ορισμό του ψηφιακού σχεδιασμού, βλ. (Πεντάζου, 2016): 74

[25] (Πεντάζου, 2016): 75, 221

[26] (Βαλατσού, 2014): 52

[27] (Πεντάζου, 2016): 71-72

[28] (Βαλατσού, 2014): 4

[29] (Μπιλάλης, 2015): 81

[30] (Βαλατσού, 2014): ό.π.

[31] (Μπιλάλης, 2015): ό.π