«e-κουλτούρα» και Δημόσια Ιστορία»

Μπορεί ο μελετητής της δημόσιας ιστορίας να αναπτύξει παραγωγικό διάλογο σε ψηφιακή πλατφόρμα με ανθρώπους που συγκροτούν την ιστορική τους εμπειρία μέσω μιας βαθύτατα (!) ενεστωτοποιημένης, παραστασιοποιημένης, παιχνιδοποιημένης, αντίληψης του παρελθόντος; Αν στον ύστερο 20ό αιώνα, με τη στροφή στη «νέα μνήμη»,[1] η «ιστορική κουλτούρα» δείχνει να αποσταθεροποιείται καθώς εκτίθεται σε καινοφανείς προκλήσεις, στον 21ο, η στροφή στην «e-κουλτούρα» (e-food, e-shop, e-school, e-groups, e-cards…) δημιουργεί ένα καινούριο πεδίο διαδικτυακής δημόσιας ιστορικής κουλτούρας άνευ μνήμης.

 

Εδώ, το «e» συμπυκνώνει και αιχμαλωτίζει μέσα σε μια ελάχιστη γραφική και αναπαραστατική αποτύπωση, την πληρότητα των συμβάντων, τη μορφολογία του χώρου, τους χρονικούς αναβαθμούς, τις πολιτισμικές τελετουργίες, τη γλώσσα. Στη συνέχεια, η ιστορία, θρυμματίζεται και ρευστοποιείται ώστε να διαχυθεί με ιλιγγιώδη ταχύτητα σε όλα τα ψηφιακά σχήματα ενός φουτουριστικού περιβάλλοντος. Το ανθρώπινο υποκείμενο, στο δικό του «τώρα», με κάθε κλικ στο «e», εκκινεί τον μηχανισμό της αναμόχλευσης όλων των ιχνών της ιστορίας του. Το gameplay αρχίζει, ο παίκτης  εντυπωσιάζεται και απολαμβάνει την τυχαία –σχεδόν– αναδιανομή του κατακερματισμένου παρελθόντος, τον ανταγωνισμό στη χρήση και διασπορά των θραυσμάτων, την αυτάρεσκη συμμετοχή του στην οπτικοποίηση και την παραστασιοποίησή τους, την ψευδαίσθηση της μοναδικότητας μέσα σε ένα κυβερνοσύμπαν. Ταυτόχρονα, η έλλειψη ιστορικής γνώσης και πραγματικού ιστορικού ενδιαφέροντος, τον οδηγεί στην ακρότητα της «βαθύτατα» αποστασιοποιημένης σχέσης του με το ιστορικό παρελθόν και τη μνήμη.

 

Στη συνθήκη του διαλόγου που μας δώσατε, ο δημόσιος ιστορικός θα αναμετρηθεί με τα συμφραζόμενα αυτής τη «e-ιστορικής κουλτούρας», με την έντονη παρουσία της ιστορικής λήθης και αποσιώπησης στο «e-ιστορικό» προϊόν, με το θυμικό του ανθρώπινου «e-υποκειμένου» των social media. Οι τουρίστες που διασκεδάζουν πάνω στο «Μνημείο του Ολοκαυτώματος» του Βερολίνου γεμίζοντας με selfies το facebook και το instagram· ο έφιππος νεαρός στο συλλαλητήριο για το «μακεδονικό» που φέρει συγχρονικά τους συμβολισμούς: του Μεγαλέξανδρου, της εθνικής μετεπαναστατικής Ελλάδας, της σύγχρονης μόδας και τεχνολογίας· οι ακούραστοι αλιείς λεκτικών ή πολυτροπικών ιστορικών σπαραγμάτων και μετατροπείς αυτών σε ανταγωνιστικά «ιομορφικά»[2] κείμενα, τα οποία συχνά μετατρέπουν το διαδίκτυο σε πεδίο μάχης ιστοσελίδων· τα μέλη των ομάδων ιστορικής αναβίωσης που υποκρίνονται ρόλους του παρελθόντος με φετιχιστική προσήλωση και τους ανασύρουν καταμεσίς στο παρόν· επίδοξοι influenser, όπως ο Mikeius, που επιλέγουν «βολικές» ιστορικές αναφορές, για να κατασκευάσουν τη δική τους εικόνα του παρελθόντος επιχειρηματολογώντας για το μέλλον· ο Σταύρος που αυτοβιογραφείται στην προσωπική του ιστοσελίδα οπτικοποιώντας όλη του τη ζωή σε ένα Τώρα· όλοι όσοι χρησιμοποιούν ιστορικές αναφορές απεκδύοντάς τες από την ιστορική πληροφορία και υποτάσσοντάς τες στις επιταγές του Εαυτού, αρέσκονται στη δημόσια προβολή της εικόνας τους.

 

Αυτά όμως θεωρώ ότι είναι και η βάση του εγχειρήματος του διαλόγου του μελετητή της δημόσιας ιστορίας με τις εν λόγω ψηφιακές ατομικότητες ή κοινότητες. Η ενσυναίσθησή του, η εντιμότητά του απέναντι στην βιωμένη συλλογική ή στην ιστορική μνήμη, αλλά και η ίδια η επικοινωνιακή φύση της ιστορίας, θα του εμπνεύσουν μια αντιπρόταση: Ένα ψηφιακό προϊόν, οπτικό ή πολυτροπικό, στο οποίο θα εμπλέκεται και το αρχικό, σχεδιασμένο έτσι ώστε να αποκαθιστά τη σημασία της μνήμης και του νοήματος του παρελθόντος, να αίρει την χρονική και χωρική σύγχυση με διακριτές εικόνες και σχέσεις, να αντιπαραθέτει αποσιωπημένες πλευρές της ιστορίας, ή τις «εκτός πλαισίου» συλλογικότητες. Η απεύθυνση προς τον δημιουργό του αρχικού κειμένου, είτε είναι ο Mikeius, είτε οι «πολλαπλασιαστές» της φράσης «κρυφό σχολειό» στα ψηφιακά fora, είτε οι φέροντες αρχαιοπρεπή στολή και ελληνική σημαία για να «ποστάρουν» την εθνικοφροσύνη τους, θα γίνει κατανοητή όχι μόνο από αυτούς τους ίδιους, αλλά και από ένα ευρύτερο κοινό που τους ακολουθεί στον κυβερνοχώρο. Η απάντηση θα πυροδοτήσει νέους διαλόγους και είναι ζωτικής σημασίας για την αναμόρφωση των εντυπώσεων. Ίσως και της «ιστορικής κουλτούρας», όπως έδειξε το Yolocaust.[3]

 

Παρολαυτά, το διλημματικό ερώτημα παραμένει για το αν κινδυνεύει η δημόσια ιστορία από τα κακόγουστα patchwork σημαινόντων και σημαινομένων του παρελθόντος, ή αν πρέπει να τα δούμε αυτά ως μέρος της κοινωνικής νοηματοδότησης της δημόσιας μνήμης στο πλαίσιο της ψηφιακής συγκυρίας. Άλλωστε η έκρηξη των ολοκληρωμένων εφαρμογών της δημόσιας ψηφιακής ιστορίας, ως εφαρμοσμένης επιστήμης, δημιουργεί ένα καλό αντίβαρο διεκδίκησης του «πραγματικού» νοήματος του παρελθόντος απέναντι στη «λαϊκή ψηφιακή κυβερνοκουλτούρα» των social media.

Ελένη Νούτσου

---

[1] Αναφέρομαι στην έννοια που εισήγαγε ο Andrew Hoskins, έτσι όπως περιγράφεται στην εισαγωγή του βιβλίου του Μήτσου Μπιλάλη, «Το παρελθόν στο διαδίκτυο», Historein, Αθήνα 2015 

[2] Για τον όρο «ιομορφισμός» (διαμοιρασμό του κειμένου στις σύγχρονες ψηφιακές πλατφόρμες, με τον τρόπο ενός ιού) Μήτσος Μπιλάλης «ιο-πολιτική και ιστορική κουλτούρα» Χρόνος,τ.12, Απρίλιος-2014 http://www.chronosmag.eu/index.php/plls-pl-s-l.html

[3] https://yolocaust.de/    https://www.bbc.com/news/world-europe-38675835